Oolmaa jila gamtaa SMOA, AYA, WDA, OPA, fi Yuunivaarsiitii arsii
Jilli keenna koonyaa arba_guuguu guyyaa shanaffaa isaa guyyaa 02/08/2012 idoowwan armaan gadii keessatti duula hubannoo farra koronaa taasisaa oollee.
1. Aanaa Collee keessa qaxxaamurree
2. Maanyaa laga bunaa
3.odaa adii
4. Warqii
5. Warqii daraartuu
6. Maanyaa adaree
7. Haroo akkiyyaa
8. Caancoo/magaalaa guddoo aanaa gololchaa fi baadiyaa ishee
9. Dhummuugaa fi gandoota baadiyaa aanaa Shanan Kooluutti argamnee dhibee koronaa irratti hubannoo ummataaf kennaa oolle. Aanaa lamatti mormii abbootiin amantaa waaqeffannaa/salaata/jum'aa waloo dhaabuu didan
A. Aanaa Shanan Kooluu/Dhummuugaa fi
B. Aanaa gololchaa/caancootti marii abbootii amantii fi qaamota mootummaa wajjiin ta'uun gorsa qaamolee hubannoo uumanii, ogeeyyii fayyaa, miidiyaa fi mootummaan kennan akka hojirra oolchan waadaa nuuf galan.”
- Amantiifi ta'ee siyaasaaf jecha Namoota Afurii ( 4) ol walgahiin dhoorgaadha. Afran sunuu tarkaanfii lama walirraa faffagaatanii taa'uu/dhaabbachuu qabu
- Awwaalaafi wantoota barbaachisoo biroof garuu hayyamaan walgahuun nia danda'ama ta'a.
- Abukaatoon fi maammiltoonni hidhaa jiran of eeggannoo cimaan wal arguu danda'u. Hidhamaa gaafachuun garuu hin danda'amu.
- Namoota poolisiin qabe nyaata geessuuf malee dubbisuun hin danda'amu
- Daangaawwan biyyaa irratti konkolaataa fe'iinsaa malee sochiin biroo dhoowwaadha
- Namoonni mana kireeffatanii jiran fedhii ofiitiin yoo bahan malee abbaan kireeesse baasuu hin danda'u. Kiraas itti dabaluun dhoowwaadha.
- Kaampaniin kamuu hojjattoota hirdhisuus ta'ee waliigaltee hojii addaan kutuu hin danda'u
- Barattoonnifi barsiisonni gama interneetii malee qaamaan walgahuun dhoorkaadha.
- Konkolaataan geejjiba ummataa biyya qaxxaamuru dhibbeentaa shantama ( 50%) qofa fe'uu qaba.
- Iddooleen Ispoortiifi tapha daa'immanii cufamuu qabu.
- Harka walfuudhuun nagaa walgaafachuun dhoowwaadha.
Maddi FDRE Attorney General የኢፌዲሪ ጠቅላይ ዐቃቤ ሕግ
Haxeeraree kan Afaan Oromooti hiike anuma :)
Qabxiilee muraasa irratti xiinxalaan isinitti deebi'uun yaala.
የፌደራል አቃቢ ህግ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁ ማስፈፀሚያ ደንብ ይፋ አድርጓል። ብዙዎቹ ክልከላዎች ግልጽ እና አስፈላጊ ናቸው። የተወሰኑት ግን ላህዝቡም ለአስፈጻሚውም ግር እንዳይሉ ተጨማሪ ማብራሪያ ያሚያፈልጋቸው ይመስለኛል
ለምሳሌ፡
- ሠራተኞችን መቀነስና የሥራ ቅጥር ውልን ማቋረጥተከልክሏል።
ግን በወረርሽኙ ምክንያት ስራቸውን በከፊል ወይም ሙሉ በሙሉ ያቋረጡ እና ገቢያቸውም የተመናመነ ወይም የቆመ ( በተለይ አነስተኛ) ኩባንያዎች እንዴት ሆነው ነው ሰራተኞችን ደሞዝ እየከፈሉ ለወራት ሊያቆዩ የሚችሉት? መንግስት ኩባኒያዎችን ለመርዳት ያዘጋጀው መፍትሄ ካለ ቢገለጽ ጥሩ ነው ።
- ቀብርና ሌሎች አስፈላጊ ሁኔታዎች ሲኖሩ እየታዩ ሊፈቀዱ ይችላሉ ተብሏል። ከባህላችን አንጻር ይሄም ተገቢ ነውል። ነገር ግን እስከስንት ሰው በቀብር እና ለቅሶ ላይ መሳተፍ እንደሚቻል ጣሪያ ቢቀመጥ ከታች ባለው አስፈጻሚ ( ፈቃጅ) አካል እና ባለጉዳዮች መካከል የሚነሳን ውዝግም ለማስቀት ይረዳል።
- የገባያ ጉዳይስ ምነው ሳይጠቀስ ቀረ? ወረርሽኙ ከከተማ ወደገጠር ሊስፋፋ ከሚችልበት መንገድ ዋነኘው ነው። ስልዚህ የገባያ ጉዳይም ውሳኔ ያስፈልገዋል።
@jawarmd
Jawar Mohammed, [11.04.20 22:57]
Labsii Muddamaa irraa qabxiilee dabalataa hubatamuu qaban
- Iddirii/ afooshaaf, cidhaaf, daboo/ guuzaaf kkf nama 4 oliinwalitti qabamuun dhoorkaadha.
- Rabbi kadhachuuf manneen amantaatti walgahuun akka hin barbaachifne abbootiin amantii torbanoota dabre keessa labsuun ni yaadatama. Labsii muddamaa kanaan mootummaan walgeettii amantii nama 4 olii kamiiyyuu ugguree jira.
- Dhaabbileen daldalaafi waajjiraan mootummaa tajaajila kennaan balbala isaanii irratti bishaaniifi saamuna itti dhiqatan kaayuu qabu. Tajaajilmtoonnis tarkaanfii lama akka walirraa fagaataniif mallattoo adda faffagaatanii dhaabbatan tolchuu qabu.
- Yeroo gabaa bayan, geejjiba ummataa yaabbatan, faarmaasi dhaqan kkf afaaniifi funyaan haguuggachuun dirqama. Kana ammoo maaskii maashinaan tolfame yoo dhabame kan matti tolchame yookin huccuudhuma kamiinuu gochuun ni danda'ama.
የአስቸኳይ አዋጁ ደምብ የገጠር እና የከተማውን ህዝብ የሚያገናኙ ትላልቅ ገበያዎችን በተለየ መልኩ ማየት እና አቅጣጫ ማስቀመጥ ነበርበት። እነዚህ ገበያዎች ወረርሽኙ ወደገጠር እንዲስፋፋከፍተኛ ተጋላጫነትን ስለሚፈጥሩ ማስቆም እንኳን ካልተቻለ አፍና አፋኝጫን ከመሸፈን በተጨማሪ ረዘም ያለ አካላዊ ርቀትን ማስተግበር በጣም አስፈላጊ ነው። ቀጥሎ በሚወጣ ደንብ ላይ ይህ ጉዳይ ትኩረት እንደሚያገኝ ተስፋ እናደርጋለን::
Labsii Muddamaa irraa qabxiilee dabalataa hubatamuu qaban
- Iddirii/ afooshaaf, cidhaaf, daboo/ guuzaaf kkf nama 4 oliinwalitti qabamuun dhoorkaadha.
- Rabbi kadhachuuf manneen amantaatti walgahuun akka hin barbaachifne abbootiin amantii torbanoota dabre keessa labsuun ni yaadatama. Labsii muddamaa kanaan mootummaan walgeettii amantii nama 4 olii kamiiyyuu ugguree jira.
- Dhaabbileen daldalaafi waajjiraan mootummaa tajaajila kennaan balbala isaanii irratti bishaaniifi saamuna itti dhiqatan kaayuu qabu. Tajaajilmtoonnis tarkaanfii lama akka walirraa fagaataniif mallattoo adda faffagaatanii dhaabbatan tolchuu qabu.
- Yeroo gabaa bayan, geejjiba ummataa yaabbatan, faarmaasi dhaqan kkf afaaniifi funyaan haguuggachuun dirqama. Kana ammoo maaskii maashinaan tolfame yoo dhabame kan matti tolchame yookin huccuudhuma kamiinuu gochuun ni danda'ama.
ባለፈው ሳምንት ሳውዲ አረቢያ በዚህ በወረርሽኝ ወቅት ዜጎቻችንን አስገድዳ ከሀገሯ ማባረር ትክክል እንዳልሆነ እና የኢትዮጵያ መንግስትም ለመቀበል ፈቃደኛ በመሆን የድርጊቱ ተባባሪ እና አመቻች መሆን የለበትም በማለቴ ተተችቼ ነበር።
ዛሬ Financial Times እንደዘገበው በዚህ የፈረንጆቹ ወረ መጀመሪያ 10 ቀናት ውስጥ 2968 ዜጎች በግዳጅ ተባረው ወደሀገር እንደገቡና እና፤ እነዚህ ሰዎችም ያለምንም የህክምና መርመራ እና ጥንቃቄ እንደተጓጉዙ መሆኑን ዘግቧል። ከተመላሾች ውስጥ የኮሮና በሽታ መታማመቻው የሚጠረጠሩም እንዳሉበት አመላክቷል። የሳውዲ መንግስት ባለስልጣን ለጋዜጣው እንደነገሩት፤ ሰዎችን ከሀገራቸው ከማስወጣታቸው በፊት የየትውድል ሀገራቸውን መንግስታት አማክረው ይሁንታ ካገኙ ብቻ ነው ብለዋል። " ዜጎቻችሁን ለመቀበል ትፈልጋላችሁ፤ መቀበል የሚያስችል ሁኔታ አላችሁ ወይ ብለን ጠይቀን መልሳቸው አዎንታዊ ከሆነ ብቻ ነው የምንመልሳቸው" ብለዋል ባለስልጣኑ። ይህ ማለት እነዚህ በሺዎች የሚቆጠሩ ዜጎች በዚህ በአደገኛ ወቅት ተባረው የመጡት በኢትዮጵያ መንግስት ፈቃድ ነው። የኢትዮጵያ መንግስት ሳዉዲ የምታባርራቸውን ዜጎች ለመቀበል 'ዝግጁ ነኝ፣ አስፈላጊውን አቅም አለኝ' ብሏል ማለት ነው።
ነገር ግን የጤና ሚኒስተር ዶ/ር ሊያ ታደሰ ለ አዲስ አድማስ ጋዜጣ ሲናገሩ "ከዱባይና ከሳውዲ አረቢያ፣ በርካታ ሺ ኢትዮጵያውያን ለበሽታ በሚያጋልጥ ሁኔታ እየተባረሩ መሆናቸው፤ ከባድ ስጋት ላይ ጥሎናል" ብለዋል።
Jawar Mohammed, [12.04.20 23:55]
ሳውዲ አረቢያም ሆነች የአረብ ኢሚሬትስ ዜጎችን በዚህ ጊዜ አባረው እንዲመልሱ ፈቃድ መስጠት ከፍተኛ ስህተት ነው። ሲጓጓዙ በተፋፈነ አውሮፕላን ነው። እዚህ በማቋያ ቦታ ላይ ከፍተኛ ጫና ይፈጥራል። አብዛኞቹ እነዚህ ሰዎች ያለምንም ገንዘብ ተባረው የሚመጡ ስለሆነ የ 14 ቀኑን ቆይታ ጨርሰው ወደ ክልልሎች ሲሸኙ በተለይ በዚህ ብዙ ነገሮች በቀዘቀዙበት ወቅት ለብዙ ችግር ይጋለጣሉ::
የኮሮናን ወረርሽኝ ለማገድ የሚወሰዱት እርምጃዎች ከሚያስከትሉት ችግሮች ውስጥ አንዱ የምግብ እጥረት ነው፣ በተለይ በታችኛው የግቢ እርከን ላይ በለው የማህበረሰባችን ክፍል ላይ። ይህንን ችግር ለምቅረፍ በፌደራል ደረጃ ያለው ዝግጁነት እስከሁን ባይገለጽም አንዳንድ ከተሞች እየወሰዷቸው ያሉት እርምጃዎች አበርታች ናቸው። ለምሳሌ
- በፊንፊኔ ከተማ 1200 የሚጠጉ የምግብ ባንኮች መቋቋማቸውንን ከንቲባው ትላንት ገልጸዋል። እነዚህ የምግብ ባንኮች በመንግስት በሚገዛ እና በህዝቡ በሚሰጥ ምግብ ለማስቀመጫ እና ማከፋፋያ እንደሚጠቅም ነው የተነገረው።
- ዛሬ ከሰዓት የባህርዳር ከተማ ከንቲባ በሚዲያ ያ ሲናገር የከተማዋ ነዋሪዎች ከሳምንት በላይ በቤታቸው ስለተቀመጡ የምግብ እጥረት ላጋጠማቸው ቤት ለቤት የምግብ እህል እና ግብዓት እየተከፋፈለላቸው እንደሆነ ገልድጸዋል።
በሁለቱ ከተሞች ነዋሪዎች ሊያጋጣማቸው የሚችለውን የምግብ እጠረት ለመቅረፍ እየተወሰ ያለው እርማጃ አበረታች ነው። ሌሎች ከተሞችም ይህን ፈለገ በፍጥነት ቢከተሉ ወረረሽኙንም ለመከላከል ነዋሪዎችንም ከምግብ እጥረት ለመትደግ ይቻላል።
Boru Ebla 15ni. Gaafa warreen ofii dabree asiin nu gahe itti yaadannu. Guyyaan kun kan eessaa kaanee eessa akka geenye, maal keessa akka dabarre, wal yaadachiifnee gara itti deemnu irratti mari'annuudha. Mee guyya kana akkamiin yaadanna? Eessa geenye? Garam deemaa jirra? Yaada itti kennadhaa. Boru ammoo marii bal'aa goona.
Kaleessa gootota qabsorratti wareegaman yaadachaa turre. Gootatoa bosonaa yaadachaa hayyoota beekkumsaan isaaniif tumsaa turan irraanfachuu hin qabnu. Baroota 1980moota keessa yeroo gootonni bosonaa qabsoo hidhanootti jiran san hayyoonni muraasi du'aafi hidhaa Darguu irraa bararaanii biyya alaa bahan hojii ajaa'ibaa hojjachaa turan.
Jawar Mohammed, [16.04.20 12:07]
Hojiin kunis bifa beekkumsa maddisiisuufi tamsaatuutiin ( knowledge production and dissemination) ture. Seenaa Oromoo, gaafii Oromoofi eenyummaa ummata Oromoo barreessaa turan. Barreeffamoota kanas garii barruulee ( magazine) gaggabaaboon kaan ammoo kitaabotatti baasaa turan. Hojii Haylee Fidaa faan baroota 1960ta keessa Awuroppaatti eegalan warri isaan booda bahe daran cimsee itti fufe. Kanneen akka Sisaay Ibsaa, Qabbannee (Bonnie Holcomb), Prof Mohammad Hassan, Prof Hamdeessaa Tusoo, Prof Asaffaa Jaalataa, Prof Makuriyaa Bulchaa, Prof Abbaas Ganamoo kkf lakkoofsaan xiqqaa ta'anii duula alagaa heddu dandamtanii dhugaa Oromoo as baasan. Hojiin beekkumsa maddisisuufi tamsaasuu sun Oromoofi kaayyoon qabsoo isaa addunyaa irratti beekkamtii akka argatu karaa saaquun hojii diplomaasiif haala aanjessee ture.
Yeroo Oromoo wanti jedhamu takkaahuu hin beekamne ykn beekamus xuriifi fokkuu alagaan dibee waliin ta'e sanitti namoota muraasan waan guddaa hojjatan. Dhimma Oromoo barreessuu qofa miti. Walgahiilee qorannaa kan akka African Studies Association irratti dhugaa Oromoofi dhara diinaa saaxila baasuun yeroo gabaabaa keesstti olaantummaa goonftan. Yeroo warreen farra Oromoo ta'aniifi firoonni isaanii dhaabbilee qorannoo hunda dhuunfatanii turanitti, hayyoonni keenya muraasi qubaan lakkaayaman dhugaa qabatanii, hojiin caalanii qorannoon Oromoo ( Oromo Studies) olaantummaa argatee akka ol bahu taasisan. Waldaa Qorannoo Oromoo ( OSA) jaaramanii hojiin beekkomsa maddisiisuufi tamsaasuu bifa jaarmayaan ( institutionalized) akka tahu godhan. Bifa kanaan dhugaa Oromoo olbaasanii, fira qabsoos horatan. Hayyonni gurguddoon faranjii gariin dhimma Oromoo takkaa hin dhagayin, kuuwwan ammoo kan farreen Oromoon dogongorfamanii waan Oromoo jallisanii barreessaa turan, waa'ee saba kanaa beekkumsa dhugaa maddisiisuufi tamsaasuuf jigii bahuu eegalan.
Yeroo hayyonni Oromoo qubaan lakkaayaman kun halkanii guyyaa waan Oromoofi Oromiyaa katab san, ormi xiqqeessee tuffiin laalaa ture. Bar 1986 ALA 'wanti Oromiyaa jedhamu abjuu sammuu hayyoota diyaapora qubaan lakkaayaman keessatti dhalate malee lafarra hin jiru' duula jedhamutu geggeeffamaa ture. Prof Mohammed Hassan duula kanaaf deebii yennaa kennu ' Oromiyaan sammuu Oromootaa keessatti biqiluu erga amantanii, dhiyotti lafarratti diiriirtee arguuf teessuu rakkoon hin jiruu egaa' jedhee raagee ture. Bara 1991 raaga santu dhugoome. Sisaay Ibsaafi Qabbanneen barrulee Kindling Point walitti aansanii baasaa turan keessatti dhara Impaayarattiin irratti jaaramte diiguun qullatti hambisani turan.
Hayyoonni kun qabsoo barreessuu qofa miti kan hojjatan. Ummatas gurmeessuu turan. Waldaalee barattootaa, waldalee hawaasaa biyyoota alatti bu'ureessuun hojii advocacy cinatti leeccalloonis qabsaa'ota biyya keessaa gargaaraa turan.
Gumaati hayyonni kun gochaa turan mata matattu kitaaba baha. Dhaloonni lafaa dhufus ni barreessa jedheen abdadha. Ammaaf gumaata hayyonni kun QBOf godhan akka hin irraanfanneefin barreesse.
Thank you for wishing us Happy Easter. Indeed we all wish Christian brothers and sisters to have a blessed holiday particularly at such difficult time. However, I found the way you expressed your wishes inappropriate. You are a state owned company of a multi-religious, secular country. You are also a commercial entity whose costumers are from all kind of religious background, Muslims, Christians, Waaqefataa, Jewish, Hindu, Confucian, etc. Agnostics and Atheists also use your service and pay you their hard earned money. Hence, you are expected to maintain neutrality and equal distance from all belief systems. Let's hope such 'error' won't happen again.
PS: It's not just Ethiotelecom that is crossing the line between the state and religion. It has become an increasingly worrisome practice of many government officials and institutions. This is unconstitutional (Article 11) and dangerous. It need to be corrected.
Cannot be wished away. They are here to stay. In fact they are necessary components for building democratic system in such pluralistic society.
We are getting disturbing images and video footage of Africans, including diplomats, subjected to racially motivated discrimination and abuse by some Chinese nationals and institutions in mainland China! I am sure you agree with me and many others that this is unacceptable. Solidarity is at the heart of the global fight against the COVID-19, as you rightfully said, to which the world responded positively.
You stood against such form of racism when two French doctors said future COVID-19 vaccines should be tried first on Africans. You stood firm against it and the world listened to you and stood by you!
You also held your ground and persisted when the most powerful leader in the world, Donald Trump, kept trying to pin his failures to handle the virus on you, China and the WHO. Again, most of the world and all of Africa stood by you, rightly!
Now, we need you to stand by us, Africans, against this despicable act of pure racism meted out by Chinese nationals and institutions in mainland China, and call an end to it immediately!
It is time you called out what is happening in mainland China and called an end to it!
Akkuma walumaan argaa jirru tibba kana godinoota Oromiyaatti hidhaa fi doorsifni hammaatee jira. Gidiraan Godinoota Wallaggaa, Gujii fi Booranatti, maqaa 'Shanee' jedhuun geggeeffamaa ture; amma immoo gara Godinoota Harargee, Baalee, Shawaa fi Jimmaatti ce'ee jira. Humna polisii dhiheenya leenjii bahe fayyadamuun miseensota paartilee mormitootaa, Qeerrowwan jajjaboo fi manguddoota dhageettii guddaa qaban tumuun, hidhuun, doorsisuun taatee guyyaa irraa guyyatti hammaachaa deemaa jiruudha. Kuni kan ta’aa jiruuf immoo Warri Bilxiginnaa jijjirama karooraa fi tarsiimoo waan godhaniifi. Dura filannoo itti aanu dhugumaan ni moo'anna abdii jedhu qabaataa turan. Amma abdiin sun akka dhugoomuu hin dandeenye sirritti hubatanii abdii kutatanii karoora itti aanu ( Plan B ) tti cehanii jiru.
Plan A'n filannoo moo'achuuf isaan abdiichiise maal ture? Tooftaan Plan A sun warra nu mormu jedhanii yaadan sobuu fi sossobuu,hojiin ala gochuu fi qoqqooduu ture.
Fakkeenyaaf:
- Yaadni Bilxiginnaa akkanatti ganamumaan tufama jedhanii hin yaadne. Fafakkeessinee ummata hanga tokko fudhachiifna jedhanii yaadaa turan. Sobni yaadni 'Medemer fi Bilxginnaa' sirna Gadaa keessaa bahe jechuu saniif hafarfamuu yalame. Garuu osoo oolee hin bulin yaadichi Gadaa Oromoo dhiisii goda Oromiyaa keessaahuu akka hin maddin ifa ta'ee tufamee tuffatame. Hawaasa bira osoo hin gahin hayyootan qilleensarratti rukutamee fashalaaye.
- ABOn filannootti hin hirmaatu jedhanii yaadaa turan. Kunis yookiin sirnatu taphaan ala isaan godha / disqualify godha/ yookin immoo ofiif fincilee keessaa baha xiinxala jedhu qabu. Tilmaama kanarraa ka'aniiti disqualify gochuuf jecha ganamumaan waliigalteen Asmaratti godhame akka fashalu, waraanni galee akka hin saabanneef shira hedduu xaxaa turan. ABOn waraana hamma danda'e Abootii Gadaa waliin galchee kan hafe ajaja kiyya jala hin jiru jedhee mallatteesse. Kanaan tooftaan disqualify gochuu fashale. Hidhaa fi duula bifa garagaraan hogganoota irratti godhamu obsuun boordii filannoon galmaayee filannoof qophaayuutti seene. Abdiin hooggansa ABO aarsinee abdii kutachiifnee filannoon ala akka of godhu goona jettu bishaan jala yaa'e.
- Eddoowwan adda durummaadhaan dirree qabsoo ta'an sossobuun harkatti galfanna jedhanii yaadaa turan. Fakkeenyaaf duulli Amboon New York Oromiyaa goona jedhu sossobanii qabachuuf ture. Garuu birriin miliyoona dhibbaatamaan lakkaayamu guuramus Amboof homaa osoo hin buusin dhadhaa abidda bu'e ta'e. Ambo akka hin sobamnee fi hin sossobamne gaafa hooggansi Bilxiginnaa dhaqee mormiin ari'amee gale hubatan. Abdii kutatan. Tooftaan sossobuun hawwachuu kufnaan humnatti fayyadamuudhaan (rukutuudhaan) harka kennisiisutti seenanii shoorarkeessaa jiran.
- Humna filannoo irratti isaan moo'uu danda'u adda qoqqooduunis tooftaa ijoo ture. Hawaasa naannummaan adda cicciranii wal afaan kaayuu(afanfaajjii) uumuuf yaalan. Keessattuu Shawaa, Wallaggaa fi Arsiin adda babaasanii atakaaroon murnaa naannoo irratti hundoofte akka jabaattu barbaadan. Duula guddaa godhan. Tooftaan sun yoo milkaaye ummanni mormitoota irraa abdii akka kutatu gochuun filmaatni biroo /viable alternative/ akka hin jirretti akka laalu ta'a jedhanii yaadan. Ummanni Mormitoota nu qoqqodan kanarra jaruma tokkummaan nu saaman san wayya' jedhee nu filata jedhanii abdataa turan. Dabalataanis naannodhaan qoqqodamuun sagaleen mormitootaaf kennamu bakka heddutti akka hiramee Bilxiginnaan sagalee wayyabaa akka argattu dandeessisa shallaggii jedhu qabaataa turan. Naannummaan,sabboonummaan moo'amuu eegaltee dhaabbileen mormitootas walitti dhihaachuu eegallaan, abdiin tooftaa kanaas dukkanaawuu eegalte.
- Qeerrowwan qoqqooduun garii hawwatanii kaan maqaa balleessanii hojiin ala godhuun karoora biraa ture. Yoo yaadattan waggoota lamaan dabre kana Qeerroo hamma tokko madaqfachuuf yaalamaa ture. Qeerroo Haaromsaa maqaa jedhuun yaalame. Qeerrowaan miliyoona 1.1 ta'uuf hojii uumuuf birrii biliyoona 3 ramadne jedhame. Maallaqni dhangala'e. Garuu akkuma dur waadaan kunis qilleensa irratti hafe.
Qeerrowwan hawwatamuu didan sassaabanii kumaatamaan Xoollay geessan. Garuu harka kennisiisuu osoo hin taane Qeerroon daran qaramtee yaate. Miidiyaalee mootummaa fi kan shariikota Bilxiginnaatti fayyadamuun duula Qeerroo xureessuu guddaa geeggeesan. Garuu hin milkoofne.
- Karoorri Namoota filannoo irratti gara tokko yoo goran dhiibbaa gochuu danda'an jedhan bituu yookin takkaa butachuun taphaan ala gochuuf karoofames hin hojjanne. Daranuu harka ol dachaafannee saabannee gara mormitootaa akka seennu taasise.
Waliigalatti tooftaalee armaan oliif kanneen biroo lafa kaayatanii waan turaniif, bara dabre yeroo akkanaa "cimina keenyaanis ta'uu baatu laafina mormitootaan, jaalatamnees ta'uu baatu jajallifnee, amansiifnees ta'uu baatu afaanfajjeessinee sagalee wayyabaan ni moo'anna" jedhanii ofitti amanamummaan deemaa turan. Amma sun hin jiru. Keessattuu mormitoonni ganamumaan sochii ummata gurmeessuu, caasaa diriirsuu, tumsa jaarrachuu, qaadhimatoota jajjaboo hawwachuu eegaluun; ummannis garagalee cinaa hiriiruun hedduu rifachiise. Duulli mormitoonni Sadaasaa hanga Amajjii godhan hedduu naasise. Dorgoomuuf jedhanii hiriirri deeggarsa Muummichaa waamame kan kolfaa ta'ee qaanesse. Kanaaf karoorri isaanii inni jalqabaa / Plan A / kufuu mirkaneeffatanii Plan Btti cehuuf murteessanii itti deemaa jiran.
Karoorri Lammataa / Plan B/n isaanii waan lama of keessaa qaba. Qawwee fi maallaqa ( militarization and monetization).
1) Humna qawween ( coercive power) dirree siyaasaa dhiphisuun, mormitootaa fi ummata abdii kutachiisuun sirna abbaa irree haaraa ijaaruudha.
- Humna Poolisii haaraa leenjisanii, ummataan akka wal hin simanne mooraa teessisanii, caasaa bulchiinsaa fi nageenyaa idileetiin alatti gurmeessanii ummatatti bobbaasan. Akeekni tooftaa kanaa ( tactical objective) ummata rifachiisanii doorsisanii sodaa keessatti deebisuudha. Yaadadhaa ummanni kun kan Wayyaanee irraa of bilisoomse gaafa sodaa injifatee waloon ka'eedha. Amma sodaa keessatti deebisanii sirna abbaa irree haaraaf haala mijeessuu barbaadu.
- Karoora/ Plan A / keessatti sobnee fi sossobnee injfanna gaafa jedhanii yaadan san hayyootaa fi sabboontota ofitti qabanii of dura qabuun deemuun tooftaa ture. Amma hayyoonnii fi sabboontonnis of dura qabamuu waan didaniif, ummannis fafakkeessaa akkasii fudhachuu waan dideef dhiisanii jiru. Faallaa isaa namoota hawaasa biratti jibbaman, yakka kaleessa hojjataniin hawaasni gadoo iraa qabu fuulduratti baasaa jiran. Namoonni kunis kan yakka sirna amma duraa keessatti raawwataniin ummanni nuuf hin dhiisu jedhanii abdii kutatan, gariin ammoo atakaaroo murnoota mooraa qabsoo keessatti madaayanii jibba hamaa horataniidha. Bifa kanaan OPDO duraanii keessaa warra yakkaa fi hammeenya suukanneessaan ummanni fincilee ofirraa ari'e, kan Lammaan haaromsaan harcaase, yeroo ammaa gubbaa hamma gadii muudaa jiran.
Namoota muraasa mooraa qabsoo keessatti jibba murnummaa fi naannummaa hamaa horatanis madaqfatanii summii jibbiinsaa akka facaasan bobbaasanii jiran. Jara hawaasaan jibbamanii fi hawaasa irraa abdii kutatan maaf ofitti qaban? Kan duraa namoonni kun hawaasa biratti deebinee fudhatama arganna abdii jedhu waan hin qabneef sirnichaaf amanamoo ta'u jedhamee yaadameeti. Kan lammataa namoonni kaleessa miidhaa geessisanii ummata shoorarkeessaa turan aangotti deebi'uun sabni cinqamee / traumatize
ta'ee/ abdii kutatee sodaatti akka deebi'uuf yaadaniiti.
2) Humna Maallaqaan ( cooptation) ammoo waa lamaaf fayyadamuu barbaadu.
- Hayyoota, jaarsolii biyyaa fi dargaggoota adda duree ta'an maallaqa itti dhangalaasanii yoo danda'an gama ofitti hawwachuu yoo xiqqaate ammoo afaan qabsiisuu barbaadu. Hubadhaa hayyonni, jaarsolii fi Qeerrowaan kun deeggaraa dhugaa nuuf ta'u jedhanii hin yaadan, hin barbaadanis. Yeroodhaaf garuu afaan qabsiisuu, ummataaf akka hin dubbanne, mormitootaaf akka hin loogne gochuudha tooftaan isaanii.
- Abbootii qabeenyaatiif yoo gara keenya gorte daran duroomta, yoo gara mormitootaa gorte kan qabdu dhabda ergaa jedhu dabarsaa jiran.
Akeekni tooftaa kanaa madda maallaqaa mormitoonni argachuu malan gogsuudha. Fakeenyaaf daldalaan Bilxiginnaaf miliyoona 1 akka kennu itti murtaaye mormitoota garagaaruus yoo barbaade wanti hafteef hin jirtu yookin xinnaadha. Duulli ji'a dabre daldalaa hunda irratti maallaqa guddaa murteessanii guuruu sun akeeka kana galmaan gayuudhaafi. Maallaqa guuratanii ol wanti isaan barbaadan daldalaan jaalates ta'ee dirqamaan isaan cinaa hiriiruun filannaa biraa akka hin qabne itti agarsiisuufi, madda maallaqaa mormitoonni argachuu danda'an gogsuudha.
Waliigalatti duulli yeroo ammaa Oromiyaa keessatti bifa hidhaa, tumaa, doorsisuu fi bituutiin godhamaa jiru kun akeekni isaa filannoo duratti;
- Ummanni sodaa guddaa keessatti deebi'ee sirna abbaa irree keessummeessuuf xiinsammuudhaan /psychologically/ akka of qopheessuufi.
- Hogganoonni fi miseensonni mormitootaa filannoon dhugaa hin jiraatu jedhanii ammumarraa abdii kutatanii of qopheessuu akka dhiisan, inumaatuu taphaan ala akka of baasaniifi.
- Tumaa, doorsisaafi saamicha miseensotaa fi deeggartoota dhaabbilee mormitootaa irratti geggeeffamu laaluun, namoonni mormitootaaf kaadhimamaa ykn taajjabaa ta'uun tajaajiluu danda'an fagomatti sodaatanii ykn abdii kutatanii akka adabataniifi. Kun ammoo aanota heddutti mormitoonni kaadhimamaa dhabanii Bilxiginnaan foorfeen akka moo'attuuf akkasumas bakka heddutti taajjabdoonni dhabamanii hannaaf akka mijaayuuf hawwameeti.
Dimshaashatti akeenti tarsiimoo ( strategic objective) duula amma geggeessaa jiranii mormitootaafi ummanni jijjiramni homaatuu hin dhufu, cehuumsi gara dimokraasii fashalee jira, abbaa irreen haaraan uumamaa jira wanti hanqisu hin jiru jedhanii akka abdii kutatnii takkaa harka kennan ykn fincilanii dirree siyaasaa bahaniidha. Kana bakkaan gahuuf ummanni miira sodaatti akka deebi'u, qabsaa'onni abdii xiiqiitti akka deemanii taphaan duratti dirree ala of godhan haala uumuudha.
Warri Bilxiginnaa Plan B kana yoo baafatan akkuma Plan A sanitti tilmaama dogongoraa ( erroneous assumption ) irraa ka'aniiti. Karoorriifi tarsiimoon haala walxaxaafi qabatamaa irratti hin hundoofne hireen milkaayuu isaa xinnaadha. Akkuma gubbaatti jenne Plan A isaanii kan sobuu fi sossobuu ( deception), bitachuu ( cooptation) fi qoqqoduu ( divide and conquer) sun yeroo lafa kaayamu haala ummataafi mooraa qabsoo Oromoo salphisanii laalurraa madde.
Karoora tarsiimawaa qopheessuu keessatti waa garmalee salphisanii yaaduun gufuuwwan mudatuun malaniif tilmaama xinnaa kennuudhaaf nama saaxila ( In Strategic planning oversimplification often results in underestimation of challenges). Hawaasa siyaasaa ( political community) Oromoo kana baay'ee xiqqeessanii laaluun Ummanni keenya kanuma akka laayyootti sobamu, diigamuufi bitamutti tilmaamuun ka'an. Karoorri tuffii irraa ka'amee baafame hojitti hiikamutti yoo seenamu hanga yaadamuu ol ulfaate. Sun ammoo saffisaan abdii kutachuu fi Plan B tti cehuuf dirqisiise. Kan plan B tis tilmaama dogongoraa irraa waan madduuf hireen isaa sanuma.
Dhumarratti wanti qabsaa'onni jala muranii beekuu qaban.
- Fialnnoon kun turus bulus ni godhama. Filannoo kana akka dhuma waan hundaa osoo hin taane boqonnaa qabsoo haaraatti fudhachuu barbaachisa.
- Jarri filannoon kun kan bilisaafi nagaayaa akka hin taane ni yaalu. Keessattuu ammumaan humna keenya dadhabasiisuu fi abdii kutachiisuu barbaadu. Duulli humna waraanaa fayyadamuun sodaa ummatatti deebisuu; miseensota keenya hidhuufi tarii ajjeessu itti cima. Kun hanga sadarkaa hoggansaatti deemuu akka danda'u tilmaamuun of qopheessuu barbaachisa.
- Tooftaalee isaan filannichi bilisaafi kan nagayaa akka hin taane gochuuf lafa kaayani fashalasuuf dawaan ( counter-tactic) ni jira. Obsaafi malaan hojitti hiikuu feesisa.
- Koronaafi labsii muddamaatti fayyadamanii humna ofii cimsachaa kan mormitootaa laaffisuu barbaadu. Baraafi furguggee gadi jedhanii dabarfatan. Kanaafuu yeroo kanatti hojiilee non-confrontational ta'anitti fuulleeffachuun qophii itti fufuu barbaachisa.
Namni marsanii deemaniin kun Abdo Abajobir Abamagal jedhama. Hojiin barsiisaadha.
- Loltoota kana yoo ergan shiftaa hamaadha qabaa jedhaniin beekaa. Hubadhaa barsiisaan kun ummata keessa jiraata. Poolisiin takkaahuu qaamni nageenyaa kamuu koottu jedhee osoo bilbilaan yaamee numa dhaqa. Maarree maalif akkanatti humnaa guddaa itti bobbaasan?
- Humna qaban agarsiisanii ummata taate kana daaw'atu naasisuun sodaa itti naquuf ( restoration of fear through terror)
- Namni kun nama kaadhimamaa mormitootsa ta'a jedhanii shakkani. Taphaa ala baasuuf.
- Namni biraas dararaa isarra gahe kana argee miseensummaafi kaadhimamummaa irraa akka of qusatuuf
Bilxiginnaan naannummaa akka tooftaa haaraatti as baasuu eegallaan barruun waggaa 14 dura bara 2006 akkuman barnootaaf Ameerikaa dhaqeen dhimma naannummaafi siyaasaa Oromoo ilaachisee kora OSA irratti dhiheesse tokko kuusaa/ archive/ keessaa baasee ilaale. Waan bara san dhiheesseefi sanii as hubadhe irratti hundaayee waan Bilxiginnaan deemtuun irratti xiinxala gabaabduu isii isiniif dhiheessuufin kan armaan gadii kana katabe
Barruun sun humnoota naannummaa Oromoo jidduutti fayyadaman bakka lamatti qooddee dhiheessite. Humnoota keessoofi kan alaa ( internal and external actors). Kan alaa diinota Oromooti; keessattuu warra aangoo mootummaa Itoophiyaa harkaa qabachaa ture. Kan keessoo immoo murnoota siyaasaaa Oromooti. Humnoonni alaafi keessoo kun naannummaa akeeka garagaraaf fayyadamu. Humnoonni alaa Oromoo qoqqodanii cabsuuf yoo ta’u homnoonni keessoo ammoo ol’aantummaa murnaafi bolola angoof fayyadamu.
Bara Minilik, Haylasilaasseefi Darguu namaafi lafti Oromoo akka walitti hin hidhamne godinootatti hiranii saba Oromoo kannneen biroon walitti xaxanii kaayan. Kifla Hager waan jedhamaa ture san keessattti lafti Oromoo, Oromiyaan, adda qircamtee kan warra biroon walitti hidhamte. Kun Oromoon caasaa waloo akka hin qabaanneefi caasaafi xiinsammuun akka adda fagaatuuf ture.Kana qofa miti. Maqaan waloo saba kanaa lagatameefi dagatamee sabni qircamee teessuma lafaa,( sunuu tan eenyummaa sabichaatin wal hin qabanne), Wallagga, Harargee, Wallo, Shawaa kkf jedhamu olkaafamee sabni akka ittin waamamuufi saniinis of beeku ( regional self identification) gochuuf yaalame. Bara Mallasaa ammoo qabsoo hadhaawaan Oromiyaan jaaramnaan OPDO keessatti murnoota naannoleen waldorgomsiisuun waliif tumsuun akka hin jiraanne godhuuf yaalamaa ture.
Waliigalatti diinonni Oromoo eenyummaa, hariiroo, seenaa, gocha waloo Oromoon qabu xiqqeessaa, danqaa, busheessaa achumaan ammoo qoqqoodama babal'isuu akka tarsiimoo siyaasaa humna Oromoo itti laaffisanii moo'ataniitti fayyadamaa turan. Ummanni tokko dantaa waloo ifii tarkaanfachiisuuf eenyummaa waloo cimaa uummachuu qaba. Eenyummaa waloo ummata tokkoo diigde ykn laaffifte taanan, humna waloon dantaa isaaf tarkaanfachiisuu qabu dhabsiifte jechuudha. Yoo angorra jiraatte humni sun waloon akka sirratti hin fincille goota. Yoo jarri aangoo qabaate ammoo waloo isaa san diiguun laaffiftee akka kuffiftuuf gargaara. ( No effective collective action without collective identity. Without collective action, no collective gain). Ijaa kana ta’eefiidha Sirnoonni Minilikii hanga Darguu jiran sabboonummaan Oromoo akka hin biqilleef Oromoo godinoota garagaraatti qircee wal wallaalchisuu yaalaa ture. Warri Wayyaanee ammoo sabboonummaan Oromoo biqilee guddatee Oromiyaa jaarrate sun walqoccolaafi dorgommii keessoo naannummaa irratti hundaayeen keessaan akka laamshawu ( internal paralysis) gochuu akka tarsiimotti fayyadamaa turan. Garuu shira sirnoota Nafxanyaas kan Wayyaanees irra aannee as geenye.
Gama biraatiin murnoonnifi hogganoonni Oromoo dorgommii keessoo ( internal factional rivalry) godhamuuf naannummaa akka tooftaa tokkotti fayyadamaa turan. Hogganoonni aangoo jaarmayootaa qabachuuf ykn irra turuuf namoota naannawa isaaniitti dhalataniin of marsu ykn warra naannawa biraa ofirraa fageessu. Namoota naannoo dhaloota isaaniitiin of marsuun amanamummaa (loyalty) isaanii mirkaneeffachuu barbaadu. Warra naannawa biroo ofirraa dhiibuun aggaamii ( threat) aangoo isaanitti dhufuu malu hirdhisuuf akkas godhu.
Naannummaa akka tooftaa dorgommii aangoo keessootti fayyadamuun sababoota qabsoo Oromoo laamshessanii tursiisan keessaa isa tokko. Kunis naannummaan eenyummaa waloo laaffisa. Eeenyummaan waloo hojii waloof murteessaa waan ta’eef hogganaan tokko naannummaa fayyadamuun goommaa konkolaataa ofii oofu uruun hafuura hirdhisuu jechuudha. Jaarmaa tokko keessatti naannummaan jiraachuun hoggansi dandeettiifi hojiin osoo hin taane dhiheenya waliif qabuun aangoo irra akka taa’ufii hojiifi hojjataan akka wal hin geenye godhe ( loyalty over competence). Walshakkiin babal’atee mooraa qabsoo Oromoo qilleensa seensisee yeroo adda addaatti dhaabbileen murnatti akka caccaban godhe. Kuni tahuun isaa tarsiimoo diinni tokkummaafi sabboonummaa Oromoo laaffisuuf fayyadamuufis gumaata guddaa godheera. Dogongora hogganoonni sababa morkii aangootiin ka'anii naannummaa fayyadaman sanis balaa uumuu malu hirdhisnee Oromummaan naannummaa injifattee qabsoon sabaa har'a geesse.
Naannumaa bara Bilxiginnaa
Ji’oota dabran kana akka argaa jirrutti Bilxiginaan naannummaa akka diinaattis akka murna Oromoottis itti fayyadamaa jirti. Kuni maal jechuu akka ta’e mee haa ilaaluu.
Bilxiginnaan Itoophiyaa lumuxxii gubbaa hamma gadii takka taate ijaaruu kaayyeffattee kaate. Itoophiyaa siyaasaan eenyummaan keessaa bade, kan caasaan bulchiinsaa eenyummaa sabaa irratti osoo hin taane teessuma lafaatiin ta'e ijaaruu hawwiti. Akeeka kana galmaan gahuuf ammoo eenyummaan sabummaa badee kan biyyooleessaa akka ijaaramuufi abjootti.
Oromoon saba lakkoofsaan wayyabaa, kan lafti isaa baldhaafi teessoo mootummaa marsitee jirtu irra qubatee waan jiruuf, humna mootummoota dhufaa dabraa rakkisaa tureedha. Kanarraan sabboonummaa finiinaa yoo itti dabaltu humna mootummaa ( state power) laamshessuu danda'u qaba. Kana ammoo Wayyaanee irratti agarsiisee jira. Kanaafuu, Itoophiyaa Bilxiginnaan hawwitu ijaaruuf sabboonummaan Oromoo akka gufuu hundarra guddaafi hamaatti ( existential threat) ilaalama. Kanaafuu, Bilxiginnaan, akeeka ishii galmaan gahuuf sabbonummaa Oromoo laaffisuun yoo dandeesse diiguun barbaachisaadha jette amanti.
Sabbonummaa Oromoo dadhabsiisuuf ammoo Oromummaa laaffisanii gandummaa dhaadhessuun barbaachisaadha. Akeekni kun kitaaba Ida’amuu (medemer) keessatti irra dibamee dabramus barruulee leenjii paartichaa kan Adaamaatti barsiifamaa ture keessatti ifatti kaayameera. Akka barruu kana keessatti arginetti, Oromoon sabaa miti hamma jedhamuutti deemame. Waliigalatti, muldhanni biyya ijaaruu ( nation building) Bilxiginnaa kan mootota Minilikii hanga Darguu yaalameen garaagarummaa hin qabu. Muldhata kana galmaan gahuufis tarsiimoo walfakkataa hordofuu barbaadan; tarsiimoo Oromummaa laaffisanii gandummaa babal'isuun sabboonummaa Oromoo laamshessuu.
Garuu ammoo bilxiginnaan tarsiimoo naannummaa kan diinni fayyadamu qofa osoo hin taane kan murnoota Oromoo keessatti baratamettis dhimma baati. Akka dhaaba ilaalcha farra-federaalawaa kan Itoophiyaa eenyummaa takkaa ijaaruuf hawwuutti sabboonummaa Oromoo balleessuu barbaaddi. Kanaaf ammoo dhaaba ofii ishii keessatti akkuma Mallasaa irraa baratte qondaalonni caasaa paartiifi mootummaa gubbaa jiran naannummaan walqoodanii akka walqoccolan gooti. Hoggansi ( elite) Oromoo sabaan osoo hin taane naannoon walqindeesse akka morkiifi atakaaroo seenu feeti. Gara biraatiin ideology Bilxiginnaa Oromoon tokkummaan akka dura hin dhaabbanneef naannummaan akka babal’atee Oromummaa laaffisu hawwiti. Kanaaf ammoo namoota atakaaroo murnaa mooraa qabsoo keessatti uumamaa ture keessatti jibba gandummaa hamaa horatan biyya keessaafi alaa of jalatti gurmeessitee duulchisaa jirti. Wanti hubatamuu qabu, Bilxiqinnaan akka murnoota Oromoo amma dura naannummaatti fayyadamanii naannoon kiyya jettee ofitti qabdee kaan ofirraa qabdu hin jiru. Naannummaan safara hundattuu akka bababla’tuufi naannoon marti akka walitti duulu barbaaddi ( war of all against all). Kanaaf ammoo ragaan namoota summii gandummaa qaban kan naannoo hundaatuu of jalatti jaaruu ishiiti. Namoota kana akka waan isaan naannoo dhaloota isaaniitii looganii kaan jibbanii fakkeessuun gamaa gamana dhaabdee walitti duulchifti. Kana ammoo kan dura dhoksaan hojjatamaa ture amma qaanii tokko malee ifatti baaste. Tarsiimoon isaanii falmaan siyaasaa dhaabbileefi hogganoota jidduu jiru dhimma ideology osoo hin taane, atakaaroo gandummaa akka ta’uudha. Ilaalcha Bilxiginnaa kan Oromummaafi sabboonummaa diiguuf karoorfate naannoo dhiisii namni Oromoo qalbii qabu kamiiyyuu akka hin deeggarre waan beekaniif
Kanaafuu, hamma naannummaan alagaafi murnoota Oromoo hanga ammaa qabsoo keenya miidhe caalaa kan amma Bilxiginnaan deemtuun kun baay’ee hamaadha. Sababnis, yeroo ammaa kanatti Bilxiginnaan keessaan akka rirmaa alaan immoo akka hawwaannisaatti tokkummaafi sabboonummaa Oromoo qoorquuf socho’aa jirti.
FALLI
Falli guddaan hanga ammaatti tooftaa naannummaa alagaafi jallaan keenya nuttiin deemaa ture irra aanuuf nu dandeessise Oromummaa irratti cichuudha.Ammas sanumatu fala. Dabalataan immoo;
- Aggaammii bifa naannummaa qabuuf deebii walfakkaataa kennuu osoo hin taane irra guddatanii argamuudha. Arrabsiituun, hattuunifii diigduun godinni filatee bakka buufate hin jiru. Kanaafuu jechaafi gochi keenya Oromummaa irra gara naannummaaf gandummaatti akka gadi hin buune godhuun barbaachisaadha;
- Ajandaa diiggaa diinni keessaafii alaa nuuf dhiyeessurratti xiyyeeffannaa godhuu osoo hin ta’in galma qabsoo keenyaa irratti xiyyeeffachuudhaan waan tokkummaa keenya cimsan irratti jabaannee hojjachuun murteessaadha;
- Qaamota garagaraa kanneen beekaniis tahee osoo hin beekin dhimmoota badii akkanaa facaasan gorsuu, barsiisuufii badii isaanii irraa akka deebi’an gochuunis barbaachisaadha;
Dhumarratti Oromoon saba bal’aadha. Gosootafi amantii hedduu qaba. Teesuma lafaa guddaa, baddaafi gammoojjii irra qubata. Balada ( customs) hundeen isaanii tokkoo kan garuu birkiileen halluu garagaraa calaqqisan qaba. Kuni uumama saba kanaati. Qoqqodamiinsi uumamaa ( natural fault lines) kunniin shira dogongora keessoofi shira alagaatiif akka nu saaxilu hubatanii dammaqiinsaan hojjachuu feesisa. Bal'ina saba kanaa manage gochuu malee balleessuun hin danda’amu. Diinni baldhina (diversity) kana itti fayyadamee akka humna sabichaa hin laaffifne hojjachuu feesisa. Hojii kana keessaa tokko dhaabbileen siyaasaa, hawaasummaafi diinaggee maqaa Oromiyaafi Oromoon dhaabbatan baldhina kana akka calaqqisan gochuu feesisa
Kominikeeshiniin Godina Shawaa Lixaa siidaa wareegamtootaa nan jaarsisa jettee badde jedhee na komata . Eeyyeen gaafan dura Ambo dhaqe Siidaa wareegamtootaa ijaarsisuuf waadaa galeen ture. Yeroo sanitti tole jedhanii booda garuu warri bulchiinsaa nutu jaarsisaa, kanaafis koree itti dhaabnee jirra, yoo barbaachisaa ta'e nu gargaartu jedhan. Tole gaafa qophii taatan nu hirmaachisaa gahee keenya baanan jedheen. Itti deddeebi'een gaafadhe. Hin milkoofne.
waa'ee 'waldaa qonnaan bultoota misoomaaf kaafamanii' kana gaafii kaaseen ture. Garuu qondaalonni mootummaa waanuma seeraan hojjatamaa jiruufi qonnaan bulaa fayyaduudha jedhan. Inumaatuu misooma ummataa waan hin barbaanneef gaafaii kaaftan jedha. Har'a ammoo isaanummaan deebi'anii seeraan ala lafti saamame jedhan. Yeroo 'saamamu' osoo beekanii, inumaatuu qeeqa nuti kaasaa turre busheessaa turanii, har'a girgirrii uumuun maalifi laata? Waan lama ta'uu mala
አንድ ግለሰብ 460 ሺህ ካሬ መሬት ያለመንግስት ፈቃድ እና እውቅና በሀገወጥ መንገድ አጥሮ ለዲያስፖራ ሼር ሲሸጠ ተደረሰበት የሚል ዜና አንብቤ ገረመኝ። ምክንያቱም አምና የዚህ መሬት ጉዳይ በፖሲቲቨ መልኩ ሲናፈስ ጥያቄ አንስቼ በፌስቡክ ለጥፌ በሚዲያም ስናገር፤ የመንግስት አካለት ሳይቀሩ ገበሬውን እና ዲያስፖርዋን አስተሳስሮ ልማት ላይ ለማሳተፍ የታቀደ ህጋዊ ስራ ነው አሉ። እንዲያውም ጥያቄ የሚያነሱት የሀገር ልማት የማይፈጉ ናቸው ብለው ዘመቱብን።
ከአንድ አመት በኋል ያለመንግስት እውቅና እና ፈቃድ የተደርገ ወንጀል ነው በማለት ግለሰቡ መታሰሩን ሥሰማ በጠም ግርም አለኝ። የመንግስት ሰዎች ከላይ እስከታች በደምንብ የሚያቁት፣ እንዲያውም እንደጥሩ የልማት ምሳሌ ሲያቀርቡት የቆየ፤ በድብቅ ሳይሆን በገሀድ በመንግስት ሚዲያዎች ሳይቀር እንደ በጎ ሲዘገብ የቆየ ፕሮጀክት ነው። እና ዛሬ ምን ተፈጠረ ? ሁለት መላ ምት
1) ሌባ ሲሰርቅ ሳይሆን ሲከፋፈል ነው የሚጣላው
2) ሰውዬውን በሌላ ጉዳይ ጠምደውት ይችኛዋ መያዣ ሰበብ ልትሆን ትችላለች
1) Hamman ani beekutti dhiibbaan irra gahaa jiru waldhibdee dhuunfaa isaafi qondaala mootummaa tokkoo irraa ka'a. Tana keessa garuu warri Oromoo garuma hundaan miidhuu barbaadan akka dhimma bahanin shakka. Tarii qaama duula Oromoota wayyaa qaban ija jaamsuus ta'uu danda'a. Dhimma kana hiriyoonni waloo isaanifi jaarsonni itti dhiyaatan ni furu jennee abdanna. Kanaafin dhimma isaa dubbachuu dhabuun akka politicize hin taanef caldhise.
2) Waan Dinquun Oromoof godhe sabni waan beekuuf itti himuun gurra dhukkubsuu taati. Kan biraa yoo dhiifne ilmaan Oromoo mootummaan Yunivarsitii irraa ariitee inni bilisaan barsiise kumaatamaan waan jiraniif ragaa bahu. Akka Oromootti qofa osoo hin ta'in akka biyyaatti dureessi nama gargaaru ( philanthropist) hanga Dinquu hin jiru. Qondaalota mootummaa dabalatee kan gaafa rakkatanii takkaa dhibaman itti garagalan Dinquu Dayyaasaati. Irreechi har'a Oromoon waggaa waggaan miliyoonaan kabajatu kun akka dagaguuf nama adda durummaan gargaaraa tureedha. Sirni Gadaa deebi'ee akka dagaaguufis shoora olaanaa taphate. Dabalataan kubbaaniyyaalee heddu qabu keessatti namoota kumatamaaf carraa hojii uumee jira. Mootummaan alatti kubbaaniyyaan dhuunfaa hanga isaa hojjattoota qabu hin jiru. (He is the largest non-state employer in the country.)
Kanaafuu warri mootummaa dubbii kana ija haaloon osoo hin ta'iin bifa itti gaafatamummaa qabuun laaluu qabu. Hiree namoota kumaatamaatu bada, keessattuu yeroo hamaa kana keessatti. Dinquu caalaa ummata inni carraa hojii baneefitu rakkata. Kana hubatanii ni furu jennee abdanna.
Another constitutional crisis on top of the one we already have. Come September, both Abiy's federal and Debretsion's regional government will expire and two illegitimate governments will be facing off. Both sides trying to find loopholes in the constitution to renew its legitimacy before that happens.
In my view, neither side has legal path forward. The best way is national dialogue and negotiation among contending parties.
Jawar Mohammed, [28.04.20 00:45]
[ Album ]
የ460 ሺህ ካሬ መሬት ጉዳይ...ይህን ዶክመንት ሰው ልኮልኝ አየሁት። ነገሩ እንዲህ ነው። ይህ መሬት 'በቀድሞ ዘመን' በኢንቨስትመንት ስም ከገበሬዎች ተነጥቆ ነበር። ባለፈው አመት ገበሬዎቹ በፍርድ ቤት ከሰው አሸንፈው መሬቱ ተመለሰላቸው። በአክሲዮን ተደረጅተውም ማልማት ጀመሩ። በመሃል የክፍለ ከተማው አስተዳደር ካሳ የተከፍለበት እና ወደ መሬት ባንክ የተዛወረ ነው በማለት የአክሲዮኑን ታፔላዎች ነቃቅሎ መሬቱን እየሸነሸነ ለሌሎች ማከፋፈል ይጀምራል። አሁንም ገበሬዎቹ ፍርድቤት ሄደው እንዳሸነፉ ሰነዱ ያሳያል።
ይህ ነገር ጥያቄ ያጭራል።
1) ) በፍርድ ቤት ክርክር ሲካሂድበት የቆየን እና ውሳኔ ያገኘን ጉዳይ መንግስት የማያውቀው ይመስል የመንግስት ሚዲያዎች ለምን በድብቅ የተካሄደ የመሬት ዘረፋ እና ማጫበርበር አስመስለው ዘገቡት?
2) ፖሊስ ይህንን በፍርድቤት እልባት ያገኘን ጉዳይ ለምን ከኢዝሂ በፊት እንደማያውቀው እና አሁን ገና የደረሰበት ወንጀል አስመስሎ አቀረበ?
ሚዲያዎች ይህን ጉዳይ ቢመረምሩ ብዙ ጉድ የሚያወጡ ይመስለኛል
Jawar Mohammed, [28.04.20 02:23]
Our Tegaru friends are up in arms about my comment on the region's intent to hold election in August. Hold your horse.
1) I said the constitution does not give power to organize elections to regional states. It establishes a single National Electoral Board ( NEBE) Art 102. The election law ( Proclamation 1162/2019) creates regional chapters of NEBE with mandate to execute whats delegated to it by the federal NEBE. It is not an autonomous entity like other regional agriculture department for example. Had it been envisioned to be autonomous, it would have been established by action of the regional council not federal. Thats why the federal NEBE was in charge of Sidama referendum instead of SNNP body. So Tegaru brothers and sisters, despite enjoying a much more stronger autonomy today, as far as election is concerned, you fate is in the hands of the feds, just like the rest of us. Let alone election, you know NEBE will be in charge even if you decide to opt for referendum via 39(5). ( Btw I did not write the constitution. You know who did. I am just interpreting it.)
2) But you have options. The first is convince NEBE to organize regional level election or delegate power to regional chapter to do so. Good luck with that. The second option is search for loophole in the constitution. For in stance you can argue that if federal government fails to organize election, regional governments can organize one to protect itself against being an illegitimate government when its term expires. You might win this argument at house of federation but I am not sure. The last option is ignore the feds and organize election independently. That would be another step towards unilateral declaration of independence. Do you want that? Your call.
3) The feds also face similar constitutional crisis as Tigrai state. The term will expire in September, they said they cannot hold election in August as initially scheduled. And there is no constitutional way of postponing the election. They are looking into dissolution of parliament as in Art 60 or constitutional amendment. Neither will be legal and/or legitimate. Once its term expires, it will not have moral or legal authority over states or citizens. Of course, it could resort to use of force to cling to power or enforce its will. Thats different ball game. But I am talking about legal means.
4) Hence, both for regional and federal governments, for ruling as well as opposition parties and for the country as a whole, what is best is neither looking for some silly legal loophole nor resorting to use of force. The best and perhaps the only constructive way out of this constitutional crisis is negotiation, dialogue and bargain among stakeholders. Stop the pissing contest and come to the negotiating tables.
Finally you EPRDFites ( or its warring children PP and TPLF) never used to playing by the rule. You are accustomed to bending it to your wishes. Time to learn how play within the law rather than trying bend it. It is actually not that bad. Try it.
Sireerraa malee seerarraa waliif hin ka'an says an Oromo proverb.
Jawar Mohammed, [28.04.20 13:21]
Barruu ganamaa san sagaleen
https://youtu.be/z9xD7sMVCOI
Jawar Mohammed, [29.04.20 10:38]
[ Photo ]
አራቱም አማራጭ አያዋጡም። ህጋዊ መሰረት የላቸውም። መፍትሄው ህጋዊ ሳይዎን ፖሊቲካዊ ስምምነት መፍጠር ነው።
Jawar Mohammed, [29.04.20 13:06]
Fulbaana booda mootummaan maal ta'a?
Filannoon dhuma Hagayyaatti godhamuuf yaadame sababa koronaan gochuu hin danda'u jedheera boordiin Filannoo. Akka heera mootummaatti ammoo, mootummonni federaalaafi naannoo amma jiran Fulbaana 30 booda yeroon isaanii ni hobba'a. Jechuun paarlamaafi manneen maree federaalaafi naannoo barri hojii isaanii dhumatee ni diigamu jechuudha. Hoji raaw'achiiftuun isaaniin jaaramee jirus, barri aangoo isaa ni xumurama. Kanarraa ka'uun gaaffiin lama ka'eera. Kan duraa filannoo dabarsuun ni danda'amaa? Yoo danda'me hoo aangoo dabarsuu san eenyutu qaba? Kan lammataa hanga filannoon geggeeffamutti, mootummaan eenyuun hogganama? Gaaffilee kanaaf fala afur dhiheessee jira mootummaan.
1) Akkaataa heera mootummaa keewwata 60tin paarlaamaa bittinsuu. Keewwanni kun kan jedhu paarlaamaa keessatti waliigalteen dhabamee, ykn ammoo tumsi mootummaa jaare ture yoo diiigame, muummichi ministeeraa paarlamaa diigee ji'a jaha keessatti filannoon haaraan akka godhamu gochuu danda'aadha. Garuu ammoo kana gochuu kan danda'u waggoota shanan jidduutti. Kaayyoon keewwata kanaa, yeroo filannoo waggaa shanii asitti gabaabsuuf malee dheeressuuf miti. Kanaafuu falli tokkoffaan kun hin hojjatu.
2) Labsii yeroo muddamaa labsuun biyya bulchuu: Akka keewwata 93tti weerarri biyya alaa yoo geggeeffame, jeequmsi guddaan uumamee too'annoon ala yoo ta'e, takkaahuu balaan uumamaa guddaan yoo qaqqabe, manni marii ministeerotaa labsii yeroo muddamaa labsuun, heero mootummaa rarraasee, biyya bulchuu danda'a. Kunis filannoo dabarsuuf furmaata hin ta'u. Tokkoffaa, labsii amma jiru dheeressuuf koronaan yoo hammaatee Fulbaana boodas itti fufe qofa danda'ama. Lammaffaa, osoo koronaanuu hammaatee labsiin dheerateeyyuu yeroo mootummaa amma jiruu dhumuu ( expire) irraa hin hambisu. Labsiin yeroo muddamaa osoo itti fufeeyyuu raaw'iin isaa hoji raaw'achiiftuu mootummaa amma jiruun osoo hin taane qaama haaraa jaaramuun ta'uun dirqama.
3) Heera mootummaa fooyyeessuu: Akka yaada kanaatti, keewwata 54 kan umriin mana marii waggaa shani jettu san fooyyeessuun tarii filannoo dheeressuun ni dand'ama kan jedhuudha. Keewwata kana fooyyeessuuf mana maree bakka bu'ootaafi federeshiniitti harka 2/3ffaa, akkasumas manneen maree naannolee sagalee keessaa kan jahaan sagalee wayyabaan deeggaramuu qaba. Garuu, adeemsi kun rakkoo fudhatamummaas qaba. Akkuma beekkamu, manneen maree federaalaas ta'ee kan naannolee, filannoo hatameen paartiin biyya bulchu harka 100 qabate. Har'a manneen maree kun filannoo dheeressuuf sagalee haa kennan jechuun, murtii biyyolessaa osoo hin taane kan paartiin tokko yeroo aangoo ofii dheereffachuuf godhu ta'a. Abbootiin irree biyyoota hedduu bifa kanaan heera mootummaa fooyyeessuun term limit isaanii dheereffatanii angorra turuun beekamu. Biyya teenyatti garuu yeroo sirna abbaa irree waggoota 27 biyya dhiite irraa gara dimokraasii ceena jennu kanatti adeemsi akkasii goonkumaa fudhatama hin qabu.
4) Heera mootummaa hiikuu: Heera mootummaa kana hiikuuf angoon kan laatame mana maree federeeshiniitiifi. Heerri mootummaa waa'ee filannoo dheeressuu homaa waan hin jedhiniif kanarratti furmaata hiikkoo heeraa barbaachisa yaada jedhutu jira. Kunis hin ta'u. Sababa lamaan. Kan duraa manni maree federeeshinii waan heera irratti barreeffamee hiikkaa isaa irratti atakaaroon ka'e hiika malee, waan hin barraayin haaraatti barreessee hiikuu hin danda'u. Heera mootummaa irratti dhimma filannoo dheeressuu wanti barraaye hin jiru. Lammaffaa heerri mootummaa dhimma filannoo dheeressuu wanti hin katabiniif sababa qaba. Namoonnifi paartileen harka wayyabaa qaban keewwata filannoo dheeressuu hayyamu sanitti fayyadamanii umrii angoo isaanii dheereffatanii sirna abbaa irree akka hin jaarreefi. Kan 3ffaa, osoo hiikkoon heeraa haa godhamuu jedhamees, paartiin tokko qofti mana maree federeeshinii dhuunfatee waan jiruuf gochi akkasii fudhatama hin qabu. Filannoon dhimma paartilee walmorkan hunda laallatu ta'ee osoo jiruu qaamni paartii tokkoon dhuunfatamee jiru murteessuun gonkumaa fudhatama hin qabu.
Jawar Mohammed, [29.04.20 13:06]
Kanarraa ka'uun, gaaga'ama heera mootummaa ( constitutional crisis) amma uumame kanaaf furmaanni seeraa, filannoo achi butanii umrii mootummaa kanaa dheeressuuf dandeessisu hin jiru. Gara biraan falli seeraa hin jiru. Falli yoo jiraate waliigaltee siyaasaa paartilee jiddutti godhamu irraa madda. Guyyaan filannoon itti godhamus ta'ee akkataa mootummaan Fulbaana irraa hamma sanitti geggeeffamu kan murtaa'e mariifi waliigaltee dhaabbilee siyaasaatin qofa ta'a. Kanaan ala deemamnaan Fulbaana 30 booda mootummaan utubaa heeraa qabu hin jiraatu.
Jawar Mohammed, [29.04.20 14:47]
ለህገመንግስታዊ ቀውሱ ፖሊቲካዊ እንጂ ህገዊ መፍትሄ የለም
(Translation by Moges Zewdu Teshome)
የኢትዮጵያ ምርጫ ቦርድ ነሃሴ መጨረሻ ላይ ሊያደርገው ያቀደውን ምርጫ በኮረና ወረርሽኝ ምክንያት ማካሄድ እንደማይችል አሳውቋል። እንደ ህገመንግስቱ ድንጋጌ ደግሞ አሁን ያለው የፌዴራልና የክልል መንግሥታት የስራ ዘመን ከመስከረም 30 በኋላ ያበቃል ( እንዲያም ሰኔ 30 መሁን ነበረበት)። ይህም ማለት የፌደራል ፓርላማና የክክል ምክር ቤቶች የስራ ዘመን ስለሚያበቃ ይበተናሉ ማለት ነው። በፓርላማና ክልል ምክር ቤቶች የተቋቋሙት ስራ አስፈፃሚዎች የስራ ዘመንም አብሮ ያበቃል። በዚህ ሳቢያ ሁለት ጥያቄዎች ተነስተዋል። የመጀመሪያው የምርጫ ግዜ ሰሌዳን ማራዘም ይቻላል ወይ? ቢቻልስ ምርጫን ለማራዘም ስልጣን ያለው ማነው? ሁለተኛው ጥያቄ ደግሞ ምርጫው እስኪደርግ ድረስ መንግሥት በማን ይመራል? የሚለው ነው። ለነኚ ጥያቄዎች መንግስት አራት የመፍትሔ ሀሳቦችን አቅርቧል:-
1. በህግ መንግስት አንቀጽ 60 ስር በተደነገገው መሰረት ፓርላማውን መበተን: ይሄ ድንጋጌ በግልጽ እንዳስቀመጠው በፓርላማ ውስጥ ስምምነት ከጠፋ ወይም ጥምር ፓርቲዎች ተስማምተው መስራት ሲያቅታቸው ጠቅላይ ሚኒስትር ፓርላማውን በመበተን በ6 ወራት ግዜ ውስጥ ምርጫ እንዲካሄድ ይደረጋል ይላል። ነገር ግን ጠቅላይ ሚኒስትሩ ይህንን ማድረግ የሚችለው በተቀመጠለት የ5 ዓመት ግዜ ገደብ ውስጥ ነው። ይሄም የሚያስረዳን አንቀፅ 60 የተቀመጠው የምርጫ እድሜን ለማሳጠር እንጂ ለማርዘም አይደለም። ስለዚህ ይሄኛው አማራጭ አያስኬድም።
2. የአስቸኳይ ግዜ አዋጅ ደንግጎ ሀገር ማስተዳደር: በህገ መንግስቱ አንቀጽ 93 ስር በተደነገገው መሠረት ሀገር ሲወረር፣ ከመደበኛ ቁጥጥር ውጪ የወጣ የሰላም መደፍረስ ሲያጋጥም ወይም የተፈጥሮ አደጋ ሲያጋጥም የሚንስቴሮች ምክር ቤት የአስቸኳይ ግዜ አዋጅ በመደንገግ ሀመንግስቱን በጊዚያዊ ሁኔታ በማገድ ሀገርን ማስተዳደር(የገጠመውን ሁኔታ ቁጥጥር ስር ማዋል) ይችላል። ይሄም ምርጫን ለማራዘም መፍትሄ አይሆንም። ሲጀመር የአስቸኳይ ግዜ አዋጁን ለማራዘም ኮረና ከመስከረም በኋላም መቀጠል አለበት። ሁለተኛው ደግሞ የኮረና ወረርሽኙ ቢቀጥል እንኳ የመንግስት የስልጣን ዘመን ከማብቃት አያድነውም። የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁ ቢራዘም እንኳን አሁን ያለው መንግስት መስከረም 30 ካበቃለት በኋል የአስቸኳይ ግዜ አዋጁን የሚያስፈፅም አዲስ አካል ይቋቋማል ወይም ይመደባል እንጂ አሁን ያለው ስራ አስፈጻሚ አይቀጥልም።
3. ህገመንግስቱን ማሻሻል: ይሄም የሚሆነው የመንግስት የስራ ዘመን 5 አመት ነው ብሎ የደነገገውን አንቀጽ 54 በማሻሻል የምርጫ ግዜን ማራዘም ይቻላል የሚል ነው። ይሄን አንቀጽ ለማሻሻል የሚያፈልገው የፓርላማውንና የፌዴሬሽን ምክር ቤት 2/3ኛ ድምፅ ማግኘት እንዲሁም ቢያንስ ከ 9ኙ ክሎች የ6ን ክልል ምክር ቤቶች አብላጫ ድምፅ ድጋፍ ማግኘት ነው። እንደሚታወቀው የፌዴራሉም ሆነ የክልል ምክር ቤቶች በተጭበረበረ ምርጫ 100% በአንድ ፓርቲ ነው የተያዙት። እነኚ ምክር ቤቶች ይወስኑ ማለት ሀገራዊ ውሳኔ ሳይሆን አንድ ፓርቲ ብቻውን የስልጣን እድሜውን ማራዘም ነው። በርካታ አንባገነን መሪዎች በዓለም ላይ እንደተስተዋለው በዚህ መልክ ህግመንስትን እያሻሻሉ ነው የስልጣን ዘመናቸውን ሲያራዝሙ የቆዩት። አሁን 27 ዓመታት ሙሉ ይህችን ሀገር በጉልበት ረግጦ ሲገዛ ከቆየ አንባገነናዊ ስርዓት ወደ ዲሞክራሲ ለመሸጋገር እንድል ይሰጠል ተበሎ በሚጠበቅ ምርጫ ገዢው ፓርቲ ብቻውን እድሜውን አራዝሞ እንዲቀጥል መፍቀድ ለዲሞክራሲያዊ ሽግግር ያለውን እድል ማጫናገፍ ነው።
4. የህገመንግስት ትርጓሜ መሻት: እንደሚታወቀው ህገመንግስት የመተርጎም ስልጣን የተሰጠው ለፌዴሬሽን ምክር ቤት ነው። ህገመንግስቱ ስለ ምርጫ ማራዘም የደነገገው ምንም ነገር ስለሌለ ትርጉም ያስፈልገዋል የሚል ነው። ይሄም አማራጭ አያስኬድም። በመጀመሪያ ደረጃ ትርጉም የሚያስፈልገው የተፃፈ ህግ እንጂ ያልተፃፈ ህግ ትርጉም አያስፈልገውም። ሁለተኛ ህገመንግስቱ ምርጫን ስለማራዘም ያልደነገገበት ምክንያት አለው። ምርጫ እንዲረዝም ህገመንግስቱ ያልፈቀደበት ዋናው አላማ አብላጫ ድምፅ ያላቸው ፓርቲዎችን አንዳሻቸው የስልጣን እንድሜያቸውን እንዳያራዝሙ ነው። 3ኛው ደግሞ የህገመንግስት ትርጉም ይደረግ ቢባል እንኳን አንድ ፓርቲ ብቻውን የፌዴሬሽን ምክር ቤትን ጠቅልሎ ስለያዘ ( አሁን ህወሀት ብትቀነስም በጣም ትንሽ ድምጽ ነው ያላት) ይሄ አካሄድ ተቀባይነት የለውም። የምርጫ ጉዳይ የአንድ ፓርቲ ውሳኔ ሳይሆን ሁሉንም ፓርቲዎች የሚመለከት ስለሁነ ገዢው ፓርቲ ብቻውን በተቆጣጠራቸው ተቋማት የሚወሰን ውስኔ ምርጫውን ከአሁኑ የማጭበርበር ያክል ነው።
ከላይ በተዘረዘሩት ምክንያቶች አሁን የደረሰውን የህገመንግስት ቀውስ (constitutional crisis) በህግ የተቀመጠ መፍትሄ የለውም። የሚኖረው ብቸኛ መፍትሔ ከፓርቲዎች የጋራ ስምምነት የሚመነጭ ይሆናል። ከዚህ ውጭ ያለው የትኛውም አካሄድ ከመስከረም 30 በኋላ የመንግስት ክፍተት ( vacuum) የሚፈጥር ነው። ገዢው ፓርት በማናለኝበት ማርጫ እና አስተዳደራዊ ጊዜውን የሚያረዝም ከሆነ አሁን የተከሰተው ሀገመንግስታዊ ቀስት ወደ ፖሊቲካዊ ቀውስ ሊያድግ ይችላል። ፖሊቲካው መፍትሄ ስንል ምን ማለት ነው? በሌላ ጽሁፍ እመለስበታለሁ።
Jawar Mohammed, [30.04.20 00:53]
ምክትል አቃቢ ህጉ የህገመግስት ትንተናን 'ህልምና እንግሊዚኛ እንደተርጓሚው ነው' የሚባለውን አስመሰሉት እኮ !!
Jawar Mohammed, [30.04.20 01:26]
የጌታቸው ረዳን ዘለፋ ቢጤ መከራከሪያ ሰማሁት። ጌቾ ሆይ ከዛሬ ሁለት አመት በፊት እኮ አንተ ፣ ልክ እንደዛሬዎቹ የአንበገነንነት ተስፈኞች ህገመንስግቱን እያወላገድክ ለፌደራል መንግስት የበላይነት ፤ ለክልሎች ስልጣን እና ለህዝቦች መብት መጨፍልቅ ሽንጥህን ገትረህ ስትከራክ ነበር። እኔ ግን ያኔም ልክ እንደ ዛሬው በህግመንግስቱ የተደነገገው የዜጎች፣ ብሄሮች እና ክልሎች መብት ሳይሸራረፍ እንዲከበር፤ የፌደራል መንግስትም በህግ ከተሰጠው ስልጣን በላይ አንድ ስንዝር አልፎ መሄድ እንድሌለበት እታገል ነበር። ዛሬም አላማዬም፤ መከራከሪዬም ህገመንግስታዊ መብታችን በህገመንስታዊ መንግድ እንዲከበር ነው። ይህ አቋም ደግሞ አክቲስቭትም ሆንኩ ፖሊቲከኛ even በጡረታም ስገለለ የማይለወጥ ነው። መርሃችንን ከስልጣን ካለን ቅርበት እና ርቀት እየለካን የምንለዋውጥ ከሆነ ይብራብኝ!!
Jawar Mohammed, [30.04.20 02:13]
በምርጫው መራዘም ጉዳይ የጦፈ ክርክር እየተካሄ ሳለ የስምንተኛው ንጉስና ንግስቲቱ መታሰር የዘውዱን ቀጣይት አደጋ ላይ ስለሚጥል ቢታሰብበት ጥሩ ነው 😎
ቀልዱም ቀልድ ነው ነገር ግን እነዚያ Pranksters እንደ serious threat ተወስደው ከታሰሩ ምናልባትም ብዙ የሚያመልክቱን ነገር ያለ ይመስላል።
Jawar Mohammed, [30.04.20 09:01]
Dhimmaa Oromummaa caccabsuu san gurbaan waanuma warri waari’e waareen ba'e. Oromummaa dhabamsiisuun kaayyoo 1ffaa Bilxiginnaan dhaabbateef ta'uu gochaafi jechaan ifattin waan muldhataa tureedha. Har'a gadi bahanii Oromummaa irratti injifannoo goonfanne sadarkaa jedhanirra gahuunis nun ajaa'ibu. Akka tarkaanfilee fudhatamaa turaniitiin Oromummaan yaayyuu mancaatee, Oromoon gargar ciccittee, sabboonummaanis laamshoftee ture.
Garuu Oromummaan okkotee dulloomtee miti. Haphee dhiiga goototaa irraa jaaramte tan harkisan hin cinne, alanshan hin bulloofneedha. Hanga har'aattuu dagaagina Oromummaatiif shoorri qabsaa'otaa guddaa ta'us hammeenyi diinotaas faaydaa guddaa buusaa ture. Adaduma diinonni aangoo qabatan Oromummaa irratti duulaniin, akka sibiila tumamuutti cimaafi fiinxi ishii garamaa as gahe. Har'as tarkaanfii lama gara fuulduraa fudhannee , gocha gantootaatin takka if duuba deebinus, Oromummaan lama bultee fuulduratti furgugifamuun ishii hin oolu !
So they are holding the parliamentary meeting in closed session? All this to block critical voices of the handful of Tigrai MPs from reaching the public !!
Hawwiin-jireeyyiin ammas Bilxiginnaa irraa abdii hin kutatin gariin wanti Ermiyaas Laggasaa waa'ee Oromummaa caccabsuu dubbate, waanuma inni kalaqee lafaa kaasee haasaye fakkeessuu yaalaa jiran. Akkas miti. Walgahii Koree Giddu Galeessaa ODP isa dhumaa irratti ifatti dura taa'aa dhaabichaatiin dubbatame. "Oromoon na deeggaruu baannaan nan caccabsa, deebi'anii ka'uuf ammoo waggaa 1000 itti fudhata' jedhe dhaadate. Miseensota keessaa nama tokko qofatu ' situ caccaba malee Oromummaan hin caccabdu jedheen'. Kuni waan miseensota 10 ol irraa mirkaneeffadheedha. Kuuwwaan afaan qadaadatee gale. Jechaan wanti dubbatame kun ammoo waggoota lamaan dabran guyyama guyyaan gochaan muldhachaa waan jiruudha. Kanaaf waan warri waari'u joolleen waareen baati jenne bar. Kanaafuu irra qaqqabaa dhiisaa. Takkaahuu ejjannoon sun sirriidha jedhaa deeggaraa. Ykn ammoo itti citaa mormaa.
@Jawarmd
Jawar Mohammed, [02.05.20 09:37]
ለሀገመንግስታዊ ቀውሱ
ፖሊቲካዊ መፍትሄ ስንል
ምን ማለታችን ነው?
ከኮቪድ 19 አለም አቀፋዊ ወረርሽኝ ጋር በተያያዘ በህገራችን ሊካሄድ ታስቦ የነበረው ምርጫ ከመቅርቱ ጋር በተያያዘ በሀገራችን ሊፈጠር በሚችለው ህገ መግስታዊ ቀውስ ዙሪያ የተለያዩ ግለሰቦችና አካላት ሀሳባቸውን በመሰንዘር ላይ ይገኛሉ:: እኛም በበኩላችን ችግሩን ለመፍታት ብቸኛውና የተሻለው አማራጭ ለችግሩ ፓለቲካዊ መፍትሄ መሻት እንደሆነ ስንገልፅ ቆይተናል:: ሕገመንግሥታዊ ቀውሱን በንግግር እና ድርድር ፖሊቲካዊ መፍትሄ መሻት ነው የሚሻለው ስንል አንዳንዶች በሽምግልና፣ በልምምጥ ብሎም ሀገመንግስቱን ንደን እንሂድ የተባለ ይመስላቸዋል። ለማለት የተፈለገው ግን እንደዚያ አይደለም!
ህገ መንግስት ምንድነው?
ህገ መንግስት የአንድ ሀገር ዜጎች እና ሕዝቦች ሊተዳደሩበት የተስማሙበት የቃልኪዳን ሰነድ ነው። ይህ ሰነድ በጎንዮሽ በዜጎች / ቡድኖች መካከል፣ ከላይ ወደታች ደግሞ በመንግሥት እና ዜጎች መካከል ያለውን ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እና ፖሊቲካዊ ግንኙነት የሚዳኝ የስምምነት ነጥቦችን የያዘ ሰነድ ነው።
ይህ ስምምነት እንዴት ይዘጋጃል?
ከተፎካካሪ የፖለቲካ ሀይሎች እና ማህበራዊ ቡድኖች የሚወከሉ፣ አንዳንዴም በቀጥታ በሕዝብ በሚመረጡ ተወካዮች፣ በ ባለሙያዎች እገዛ አማካኝነት፣ በሰነዱ መካተት ያለባቸው የስምምነት ነጥቦች ላይ ውይይት፣ ክርክር እና ድርድር ይካሄዳል። በተወካዮቹ ስምምነት ላይ የተደረሰበት ረቂቅ ሰነድ ለሕዝበ-ውስኔ ቀርቦ ከፀደቀ የሀገሪቷ የበላይ ሕግ ሆኖ ያገለግላል።
ሰነዱ ሥራ ላይ ከዋለ በኋላ በአንዳንድ ጉዳዮች ላይ ውዝግብ ተነስቶ በመደበኛ ፍርድ ቤቶች መፍትሄ ካላገኘ ለ ህገ መንግስታዊ አለመግባባቶች የትርጓሜ ብይን እንዲሰጥ ለተቋቋመ አካል ይመራል። በብዙ ሀገሮች እንዲህ ዓይነት ሀገ መንግስታዊ ክርክሮችን ለመዳኘት የተቋቋሙት ፍርድ ቤቶች ናቸው። በእኛ ሀገር የፌዴሬሽን ምክር ቤት ነው። ነገር ግን ህግ መንግስት የመተርጎም ሥልጣን የተሰጣቸው ፍርድ ቤቶችም ሆኑ ኮሚሽን/ምክር ቤቶች የሚተረጉሙት በአንድ ሀገ መንግስት ውስጥ የተካተቱ ድንጋጌዎች ትርጉማቸው ግልጽ ሳይሆን ቀርቶ ውዝግብ ሲነሳ ብቻ ነው።
ክርክሩ የተነሳው በ ህገ መንግስት ውስጥ ፈጽሞ ባልተካተተ ጉዳይ ላይ ከሆነስ መፍትሄ የሚሰጠው ማነው?
መፍትሄው ወደመነሻው መመለስ ነው። መጀመሪያ ህገ መንግስቱን ያረቀቁት ተወካዮች እና ባለሙያዎች አሁን አወዛጋቢ ለሆነው ጉዳይ ድንጋጌ ለምን አላስቀመጡም? (ለምሳሌ አሁን በኢትዮጵያ እያከራከረ ላለው ዓይነት ጉዳይ ማለት ነው) መልሱ ሁለት ሊሆን ይችላል። አንደኛው አሁን አከራካሪ የሆነው ጉዳይ ቀድሞም ተፈጥሮ ስለማያውቅ ወደፊትም ይፈጠራል የሚል ሀሳብ በአእምሯቸው ውስጥ ስላልተከሰተ በዚያ ወቅት ፈጽሞ አላሰቡትም ይሆናል (የኮሮና ቫይረስ ወረርሽኝ ዓይነት አደጋ)። ሁለተኛ ደግሞ ያ ጉዳይ በሕገመንግሥቱ ውስጥ መካተቱ ከጥቅሙ ጉዳቱ ያመዝናል፤ ስለዚህ ዝግ መሆን አለበት ብለው አስበውም ሊሆን ይችላል::እነሱ አስበውት ሊሆን ከሚችሉት ሁሉቱ ነጥቦች የምርጫ ማራዘም ጉዳይ የሁለተኛው ሊሆን የሚችል ይመስለኛል:: ምክክንያቱም ምርጫን ማራዘም አላስፈላጊ ብቻ ሳይሆን ለአምባገነናዊ ሥርዓት ሕጋዊ ሽፋን የሚሰጥ አደገኛ ክፍተት በመሆኑ። ብዙ መንግሥታት በየጊዜው ሰበባ ሰበብ እየፈለጉ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅን በማወጅ ወይም ህግ መንግስትን በማሻሻል የሥልጣን ዘመናቸውን ሲያራዝሙ ነበር። የኛዎቹም ለዚህ አይነት ችግር ክፍተት መስጠት ካለመፈለግ ያደረጉት ነገርም ሊሆን ይችላል ብዬ እገምታለሁ:: በሀገመንስቱ ከተደነገግው መንገድ በስተቀር በሌላ ማንኛውም መንገድ ስልጣንን መያዝ አያስፈልግም የሚለው አንቀጽ 9(3) የተካተተውም አምባገነናዊ አደጋን አስቀድሞ ለመከላከል ነው። ምክንያታቸው ምንም ይሁን ምን አርቃቂዎቹ የምርጫ ማራዘምን ጉዳይ በ ህገ መንግስቱ ውስጥ አላካተቱትም::
እናስ ለተከሰተው ቀውስ ምን መፍትሄ አለ?
በኔ እይታ ገዢው ፓርቲ ያቀረባቸው መፍትሄዎች አያስኬዱም። በገዢው ፓርቲ እንደ ተመራጭ መፍትሄ እየተቀነቀነ ያለው የሕግ መተርጎም አካሄድ አይሰራም። ምክንያቱም ከላይ እንደተጠቀሰው ህገ መንግስትን ማሻሻልም ሆነ መተርጎም የሚያስፈልገው ቀድሞ በስምምነት ላይ የተደረሰበት ጉዳይ ግልጽነት ሲጎድለው ብቻ ነው:: ምርጫን ማራዘም ላይ ግን ቀድሞ ተደርሶበት በቃልኪዳን ሰነዱ ሰፍሮ ግልጽነት የጎደለው ጉዳይ የለም:: ጉዳዩ ስምምነት አልተደረሰበትም፡፡ በህገ መንግስቱም አልተካተተም።
ከዚህ በተጨማሪ ህገ መንግስትን የማሻሻልም ሆነ የመተርጎም ሥልጣን የተሰጣቸው የፌደራል እና የክልል ምክር ቤቶች ቀድሞ በነበረው የስምምነት ሰነድ መሠረት ተመርጠው በዚያ ሰነድ ውስጥ በተካተቱት የስምምነት ነጥቦች መሠረት ሥራቸውን ለመስራት ቃል የገቡ ናቸው። ታዲያ እነሱ ሲመረጡ እና ቃል ሲገቡ በሰነዱውስጥ ያልተካተተ ጉዳዮች ላይ በምን መልኩ ነው ውስኔ የሚሰጡት? በተጨማሪም አሁን ያሉት የምክር ቤት አባላት በተጭበረበረ ምርጫ ሥልጣን የያዙ እና የአንድ ፓርቲ አባላት በመሆናቸው፤ ምርጫ ደግሞ ብዙ ተፎካካሪ ፓርቲዎች የሚሳተፉበት ጉዳይ ስለሆነ፤ በተጭበርበረ ምርጫ ሥልጣን የያዙ የአንድ ፓርቲ አባላት የሚያስቀምጡት መፍትሄ ሀገራዊ ስምምነት ሳይሆን በአንድ ወገን የሚጫን አድሎአዊ ውሳኔ እንደሚሆን ግልፅ የሆነ ጉዳይ ነው:: ይህ ደግሞ ምርጫው ባለመካሄዱ የሚፈጠረውን የመንግሥት ቅቡልነት ችግር ያባብሳል እንጂ አይፈታውም::
ስለዚህ ለዚህ ቀድሞ ስምምነት ላይ ላልተደረሰበት ጉዳይ እና እንደ አዲስ ለተጋረጠብን ችግር መፍትሄው አዲስ ስምምነት ላይ መድረስ ነው። ይህንን አዲስ የስምምነት ነጥብ ለመፍጠር አስማሚ አማራጭ በጉዳዩ፣ ማለትም ምርጫን እንዴት እና እስከመቼ እናስተላልፍ፤ ምርጫው እስኪካሄድ መንግሥት እንዴት ይመራ፤ በሚለው ጉዳይ ላይ አዲስ ስምምነት ላይ መድረስ ብቸኛው መፍትሄ ነው።
ማነው የሚስማማው? የሚል ጥያቄ ይነሳ ይሆናል:: የምርጫ ጉዳይ በዋነኛነት የፖለቲካ ፓርቲዎች ጉዳይ ስልሆነ፣ በምርጫ ቦርድ ሕጋዊ መስፈርት ያሟሉ ፓርቲዎች የሚደርሱበት ጊዜያዊ ስምምነት ምርጫውን ማስተላለፍ እና ምርጫው እስኪካሄድ መንግሥት የሚመራበትን ማዕቀፍ ማበጀት ይችላሉ:: ኮሮና አልፎ ምርጫው ከተካሄደ በኋላ፤ አዲስ የሚመረጡት የፌደራል እና የክልል ምክር ቤቶች ይህንን ስምምነት ተቀብለው ያፀድቃታል አለበለዚያም የራሳቸው አዲስ ስምምነት ላይ ይደርሳሉ::
በጉዳዩ ላይ ስምምነት ላይ ለመድረስ የሚደረገውን ሂደት ማን ያስተባብረው የሚለው ጥያቄም መልስ ያሻዋል። እስካሁን የተደርጉ ውይይቶችን እየመሩ ያሉት ጠቅላይ ሚኒስትሩ ናቸው:: ይህ ግን ፍትሐዊ፣ ገንቢ እና ጣንካራ ስምምነት ላይ ለመድረስ አዳጋች ነው። ምክንያቱም ጠቅላይ ሚኒስትሩ በምርጫው ከሚፎካከሩ ፓርቲዎች የአንዱ መሪ እንደመሆናቸው በስምምነቱ ውጤት ላይ አድሏዊ ፍላጎት (partisan interest) እንደሚኖራቸው አያጠያይቅም:: ውይይቱን የሚመራው አካል ደግሞ ስምምነት ላይ ለመድረስ የሚደረጉትን ክርክሮች፣ ድርድሮች እና ውይይቶች ያቀራርባል፣ እንዲሁም አስታራቂ በሆነ መልኩ ያካሄዳል ተብሎ በሁሉም ባለድርሻ አካላት እምነት ሊጣልበት ይገባል። ስለዚህም አደራዳሪው ከተደራዳሪዎቹ አንዱ ሊሆን አይችልም።
Jawar Mohammed, [02.05.20 09:37]
ለዚህ ሚና የሚመጥነው አካል ሁሉም ፓርቲዎች ተስማምተውበት የሚመርጡት አደራዳሪ ነው። ያ ካልተቻለ ደግሞ ድርድሩን ሊያካሂዱ የሚችሉት አሁን ካሉት የመንግሥት ተቋማት ውስጥ በምርጫ ውጤት ላይ ቀጥተኛ ባለድርሻ ያልሆነ አካል መሆን ይኖርበታል:: እነዚህ ደግሞ የፌዴሬሽኑ ፕሬዝዳንት እና የጠቅላይ ፍርድ ቤት ፕሬዝዳንት ናቸው። ሁለቱ ተቋማት በህገ መንግስቱ መሰረት ከወገንተኛ ፖለቲካ (partisan politics) ገለልተኛ ናቸው ተብሎ ነው የተቀመጡት። ለምሳሌ የፕሬዝዳንቱ/ቷ የሥራ ዘመን ከምክር ቤቶቹ የሥራ ዘመን የረዘመው ፣ ብሎም ፕረዚዳንቱቷ ከምርክቤት አባላት መካከል ከተሰየሙ አባልነታቸው መልቀቅ እንዳለባቸው የተደነገገው ያለምክንያት አይደለም። ከምርጫ ፖሊቲካ እና ከፓርቲዎች ሽኩቻ ነጻ ሆነው የስረዓቱ የበላይ ጠባቂ እንዲሆኑ ታስቦ ነው። ምርጫ ከተካሄደ በኋላ የአዲስ መንግሥት ምስረታ ሂደትን ፓርቲዎችን በመጋበዝ የሚያመቻቹትም ፕሬዝዳንቱ//ቷ ናቸው። ይህም የተደረገው ፕሬዝዳንቱ/ቷ ገለልተኛ ናቸው ተብሎ በህግ ስለተደነገገ ነው። አሁን ለተፈጠረው ቀውስ እንደ ዋና አደራዳሪ እና የሀሪቱ ርዕሰ ብሄር፣ ድርድሩ በስምምነት ከተጠናቀቀም፣ በሁሉም ወገን ተፈጻሚነቱን ለማረጋገጥ የበላይ ጠብቂ ሆነው ሊያገለግሉ ይችልሉ።
ስለዚህ የተፈጠረውን የህገ መንግስት ቀውስ በፖለቲካ ስምምነት ለመፍታት የሚደረገውን ውይይት የሚያመቻች የ3ኛ ወገን ላይ መስማማት ካልተቻለ፣ የሪፐብሊኩ ፕሬዝዳንት ምናልባትም የጠቅላይ ፍርድ ቤት ፕሬዝዳንት በመጨመር አስፈላጊ ከሆነ ባለሙያዎች አካትተው ቢመሩት ገንቢ እና ውጤቱም እንዲሁም የተሻለ ቅቡልነት ያለው ይሆናል። እንግዲህ ይህ አንዱ ፖሊቲካዊ ስምምነት በመፍጠር ህገመንስታዊ ቀውሱን ለማለፍ የሚረዳ መንግድ ነው። ሰፋ ያለ ውይይት ከሁሉም ባልድርሻዎች ጋር ሲደርግ ደግሞ የተላያዩ አማራጭ ቀርበው የተሻለውን መውሰድ ይቻላል።
@jawarmd
Jawar Mohammed, [02.05.20 22:00]
[ Photo ]
80% decline in remittance ? That will have devastating impact on our economy.
======
Maallaqni lammileen biyya alaa jiraatan gara biyyaa ergan dhibbeentaa 80 hir’achuuf deema jedhan. Kun miidhaa diinaggee guddaa fida. @Jawarmd
Jawar Mohammed, [03.05.20 06:28]
ተኝቼ ስነሳ 'እሳትና ጭድ'፣ 'ያልተቀደሰ ጋብቻ' ምናምን የሚሉ ቃላቶች Facebookን ወረውት ባይ time machine ገበቼ በሶስት-አራት አመታት ወደኋላ ሄጄ 2016/17 ላይ እራሴን ያገኘው መሰለኝ ፡😎 እንዴት ነው ነገሩ 😏
ለማኛውም የተቀደሰ ሰንበት ይሁንላችሁ !!
Jawar Mohammed, [03.05.20 23:54]
[ Photo ]
Agartanii miidyaa firima lamaan tanaahuu osoo qabaachuu baannee ormi afaani nu qabee gurratti nu iyyaa jiraata ture !! Miidiyaalee qabdan cimsadhaa !!
Jawar Mohammed, [04.05.20 06:45]
My take on the constitutional crisis and the legitimate way out
"In the absence of any constitutional direction on the postponement of elections and extension of term of office under such unique situation, reaching at a political agreement among all political parties via a deliberation convened by a legally nonpartisan body serves better purpose to give the process of election postponement the legitimacy both in the public eye and among rival political organizations,"
https://addisstandard.com/opinion-ethiopias-impending-constitutional-crisis-and-why-we-need-a-political-solution/?fbclid=IwAR0menY6LsA2ewAC97qKkiykXZlV-TOlsbSQzgrVPbRZfpWYN1rY0Sd--ok
Manguddoon kun Muluu Badhaaneeti. Akkoo tiyya. Dhalootaan Abbichuu Tuulamaati. Qe'ee isaaniirraa sirna gabroomfataan buqqaafamanii Arsii jiraatti. Osoo dullumti harka kennisiisuu baattee library seenaati. Gaafa nu joollee warra keenya abbaa torbatti yoo yaamne areera nuuf laati ture.
የመግለጫው አካል ፓርቲዎች -የትብብር ለህብረ-ብሔር ዲሞክራሲያዊ ፊዴራሊዝም አባል ድርጅቶች
1.-የኦሮሞ ነጻነት ግንባር
2-የኦጋዴን ብሔራዊ ነጻነት ግንባር
3.የኦሮሞ ፌዴራላዊ ኮንግረስ
4.የአገው ብሔራዊ ሸንጎ
5. የሞቻ ዲሞክራሲያዊ ፓርቲ
6. አረና ትግራይ ለሉዓላዊነትና ለዲሞክራሲ ፓርቲ
7. ከፋ አረንጓዴ ፓርቲ
ሚያዝያ 26 ቀን 2012 ዓ/ም
They are not live-streaming the parliamentary session again. Why ? Because they are scared of letting the public know what some brave MPs would say. PP does NOT have confidence of even its own MPs. If PPs ideology and leadership is put to vote of confidence in open parliamentary session, I doubt they would pass!
Kuni dhugaadhaa? Dhuguma biqiltuu idoo Jaagamaa Badhaanee itti wareegame dhaabate san buqqisanii? Hammana waan maraatan natti hin fakkaatu. Warri Amboo nuuf mirkaneessaa dhara moo dhugaa dubbiin tun?
Paarlaamaa teessoon dhibbeentaa 93 (93%) miseensota isaaniitiin guutameeyyuu sodaatanii walgahii dhoksaan murtii heera mootummaa diigu murteessisuuf deeman. Paartii miseensotuma isaatuu amanuu dadhabetu sagalee ummata bal'aan nan moo'a jedhee yaadaa? Hin yaadan kanaaf Plan B cehaa jiran.
Ee Magan!
Sababa dhibee daddarbaa COVID-19 tiin, jeequmsa heeraa mootummaa filannoo waliigalaa Itoophiyaa bara 2012 mudate ce'uuf kallattii furmaataa gargaaran.
Paartilee Qaama Ibsichaa:
1. Adda Bilisummaa Oromoo
2. Adda Bilisummaa Biyyoolessaa Ogaden
3. Kongiresii Federaalawa Oromoo
4. Shangoo Biyyoolessaa Agaw
5. Paartii Dimokraasii Mocha
6. Birmadummaa Dimokrasiif Arana Tigraay
7. Paarti Magariisa Kafaa
የዛሬውን አይበለው እና በአንድ ወቅት ከንግዲህ ምንም የሚደበቅ ነገር የለም፤ ሌላ ቀርቶ የፓርቲ አመራር እና የሚኒስትሮች ምክርቤት ስብሰባ እንኳን በቀጥታ ለህዝብ ይተላለፋል ተብሎ ቃል ተገብቶ ነው ፡)
Hin bariitu seetee ....
I was just listening to NEBE Chairperson Birtukan Midegsa react to the decision by TPLF to hold the election on time. While admitting exception could be made for regional elections to be held separately from national one, she says neither TPLF nor the Tigray regional council has notified them the decision. Well, Tigrai should send their decision to hold the election in August and ask the NEBE to organize it and see what the response would be.
Oromiyaan har'a nama guddaa dhabde. Kabiir Huseen hayyuufi arjaa namaa, sabboonaa ganamaa! Hospitaala aduu keessa dhaabatee jaarsise keessatti Qeerroo kumaatamaan golee Oromiyaa hunda keessatti madaayan nuuf wal'aansisaa ture. Tajaajila kennuu qofaa miti. Ofiif bira ta'ee hamilee jajjabeessaa ture. Baay'ee nama gaddisiisa. Maatiifi firoota isaaniifi jajjabina hawwina. Jannatatatti gootota keenyatti akka makamu rabbi kadhanna. Seenaa isaaniifi gumaata saba kanaaf godhan guutuu bor itti deebina.
KABIIR HUSEEN WAAQOO
Har’a Adaamatti nama tokko gara fuula rabbii geggeessine. Nama Oromo tokko. Nama sirna qabu tokko. Nama gootaa tokko. Nama arjaa. Hayyuu. Nama keenya tokko oonyee geggeessine. Namni sun Kabiir Huseen Waaqoo jedhama. Namni hedduun abbaa qabeenyaa Adama General Hospital jaaree saba boonse ta’uu isaatiin irra caalaa beeka. Garuu seenaan nama kanaa, hojiin isaafi gumaatni ummata keenyaaf godhe hedduu dheetuudha. Ilma qonnaan bulaa kalooytaa sheekkotaa harkaan hodhee qarshii 80 walitti qabatee daladala eegalee as gahe. Sabboonaa bara Maccaa Tuulamaatii hanga gaafa gara fuula waaqaa deemutti qabsoo tana biraa gochaan hin hafin, Kabir Huseen Waaqoo! Seenaan isaa dheetuu. Warri waliin jiraate, hedduu nuuf himuu danda’an. Ani haguma beeku keessaa waa sadeen takka isiniif haa himuu.
Waggaa 18 dura Adaamaatti barataan ture. Lafa amma Boolee jedhaniin tan Adaamaatti amma ganda jabaa taate san, gaafas xaafii qonnaan bulaatu irra jira. Firri kiyya tokko mana achitti jaarachuu eegalee anis san too’adhaaf. Tanuma keessa bakka amma General Hospital jiru kana lafti ijaarsa hopitaalaaf kenname jechaa dhageenye . An yero yeroon bakka tana bira ol dabree mana fira kiyyaa jaaramaa jiru san laalee gadi deebi’a. Ganamaa galgala yeroo ani deddeebi’u kana nama qal’aa tokkotu achumaa waa sisirreessa. Ganamaa galagala, guyyaa mara achuma jira. Yoo kiyyaa waardiyyaa, yoo akkam jabaate hojjachiisaa natti fakkaata ture. Gaafa tokko itti dhiyaadhee gaafadhe. Abbaan qabeenyaa isa ta’uu hubadhe. Na ajaaibe. Namni qaamaan huqqqataa kan hojjataa waliiniifi erga isaan galaniihis hojjatu kun abbaa qabeenyaa hospitaalcha jaaramuu ta’uun na ajaa’ibe. Roorroo lafa sanirratti itti aggaamamaa ture irra aanee fixee waggoota dheeraa booda Ameerikaatti wal agarre. Maalif hospitaala san akkasitti ciniinnatee bira dhaabbatee jaarsiste? Ati dureessaa kubbaaniyyaa ramaddee maaf hin hojjachiifne haga aduu keessa bira dhaabattee awwaara dhugaa turte jedheen gaafadhe. “ Ilma kiyya” jedhe “ ee ani dureessa. Rabbiif galanni haa gayu. Warri akka kiyyatti rabbi qabeenna kenneef gaafa dhibame biyya alaa deemee wal’anama. Fedhu Ameerikaa, fedhu Awuroppaa takkaa Eesiyaa. Kan hanga keenya qabeenya hin qabne hoo horoo dhabaaf osoo fayyuu danda’uu maalif du’a? Kanaafiin jaare. Ammas hanga garaa kiyyaa hin geenye. Ganaa guddifna” naan jedhe.
Yaadannoon lammataa, bara Qabsoo Qeerroo san yeroo diinni ummata keenya fixu san, yeroo kilinakaafi hospitaalli dhuunfaa hedduun madoo teenya fudhachuu sodaatan san, Kabiir Huseen nu cinaa ture. Joollee hiriira irratti rukutamteefi kanneen lola daangaa Mooyyalee hanga Bordoddee madayaa turte, ofitti fuudhee nuuf wal’aanaa ture. Kaffaltii malee. Waanin yaadachu keessaa yeroo bulchiinsi hospitaalichaatuu baasiin humnaa ol nutti ta’e jedhanii mataa maran, Kabiir warra madoo fide san alatti nyaaraan waamee maallaqa ofiii itti kennee hopitaaluma sanitti kan galmee kafalanii akka galchan godha ture. Hospitaala isaattti qofa hin turre. Hospitaalota Phaawulos fi Xuqur Anbassaa joollee cibsineef dhoksaan kaffaltii raaw’ata. Qoricha bitaaf ture. Maallaqa qofaanii miti. Madoo sanniin irra deemee gaafatee jajjabeessa ture. Gaafa tokko nama rasaasaan qaama hormaataa cinaa rukutamee fincaan ofirraa baasuu hin dandeenyetu geeffame. Namni sun nama baadiyyaati. Naasuufi leeyya’uu irraa kan ka’e narsoota gargaarsifatuu rakkata ture. Kabiir kana argee gadi taa’ee ofumaaf gurbaa san gargaaraa ture jajjabeesse. Kabiir namooma akkanaa qaba ture.
Baruma qabsoo san Ameerikaa dhufee wal agarree turre. Osoman achi taa’uu gabaasni wahii natti dhufeen maxxanse. Qabeenya wahiitu gubatee ture. Namni maxxansa kiyya arge qabeenyi miidhame sun keessa kan Kabiir Huseen akka jiru naaf hime. Rifadheetin dhaqee dhiifama gaafachuuf itti hime. Kabiir Huseen waan jedhe beektuu “ Qabsoo Oromootif bu’aa buufnaan qabeenyaa mitii Qeerroon anaayyuu haa gubdu” jedhe garaa na raase. Kabiir Oromoo akkasii ture. Oromoo lafeen dhuka Oromummaatin guutame. Dureessa hojiin argatee, waan qabu sabarraa hin qusatin.
Kabiir Huseen Waaqoo akkanaanin beeka. Gootummaa, arjooma, namummaafi Oromummaa isaa anuu waan beeku hunda hin himne. Maalayyaa warri umrii isaa guutuu wal beekuufi waliin hojjate. Nama jaabaa dhabne. Gaaddisa guddaa tokkotu nurraa kufe. Galata ummata kanaaf ooltee jannataan qanani’i jennaan. Maatiifi hiryootaaf jajjabina hawwina. Ilmaan isaatiin waan inni huurkaa isaa xuruuree dhaabe kana, daran guddisaa, maqaa isaa bara baraan jiraachisaan dhaamsa kiyya. Sabnis isin cina jira.
የጠቅላይ ሚኒስትሩን ንግግር አዳመጥኩት። በግሌም ሆነ እንደ ፓርቲ መባል ያለበትን ከዚህ በፊት ስለተናገርን አጭር አስተያየት ብቻ ልስጥ
1. ነገሮችን ከሚገባው በላይ ማጋጋል (escalate ማድረግ) ለማንም የሚጠቅም አይደለም። አሁን የተከተልነውን ህገመንግስታዊ ትርጉም የመጠየቅ መፍትሄ የመረጥነው የተለያዩ የድርሻ አካላትን ካሳተፍንና ካወያየን በኋላ ነው የሚለው እውነት እንዳልሆነ እራሳቸውም ያውቁታል። የተፎካካሪ ፓርቲዎች ተወካዮች፣ 24 ሰዓት ባልሞላ ጊዜ ውስጥ አጀንዳ ሳይነገራቸው ተጠርተው በተሳተፉበት ስብሰባ መንግስት የራሱን አማራጮች አቀረበ እንጂ ሌሎች አማራጭ ሃሳቦችን ለመመልከት ፍቃደኛ አልነበረም፤ በተጨማሪም ስብሰባውን የጠራው አሁን ገሃድ ያደረገውን መፍትሔ የገዢው ፓርቲ ማዕከላዊ ከወሰነ በኋላና ይህን ውሳኔውን በይስሙላ ቅቡልነት እንዲኖረው ለማድረግ እንጂ በእውነት ትክክለኛ የተለያዩ ሃሳቦች ተንሸራሽረው የተሻለ የሚባለውን አማራጭ ለመከተል አልነበረም። ይህም የቀድሞውን የኢህአዴግ ''ወስኖ የማሳወቅ'' (fait accompli) ባህል ያስቀጠለ ነው።
2) በኮቪድ-19 ምክንያት የምርጫን መተላለፍ የተቃወመ የፖሊቲካ ድርጅትም ሆነ አመራር እስካሁን አልሰማሁም (በህወሃት በኩል ግልፅ ያልሆኑ ነገሮች መኖራቸው እንደጠበቀ ሆኖ)።
3) ጠቅላይ ሚኒስትሩ አብዛኛው ንግግራቸውን ያሳለፉት የሽግግር መንግሥትን ሀሳብ በመተቸት ነው። አከራካሪው ጉዳይ ሕገመንግሥቱ ስለምርጫ ማስተላለፍ እና ማራዘም ምንም ያለው ነገር ስለሌለ ምርጫው እንዴት መተላለፍ እንዳለበትና አዲስ ምርጫ ማካሄድ እስኪቻል መንግሥት እንዴት መተዳደር እንዳለበት ድርድር እና ውይይት ያስፈልጋል ነው። እንደ መፍትሔ አንዳንድ ድርጅቶች የሽግግር መንግሥት፣ ሌሎች የባላደራ መንግሥትን ሲጠቅሱ ሰምተናል። አብዛኞቹ ግን እስካሁን በዚህ ላይ አቋማቸውን አልገለፁም። ሁሉም ድርጅቶች በጋራ እየጠየቁ ያሉት የምክክር እና የድርድር መድረክ ይዘጋጅ ነው። እዛ መድረክ ላይ የየድርጅታቸውን ፕሮፖዛል አቅርበው አስማሚ የሆነው ይተገበራል።
4) በሕገመንግሥት ጉዳይ ላይ ምንም ምርምር ያላደርጉ ሰዎች ናቸው የገዢውን ፓርቲ የሕገመንግሥት መተርጎም አካሄድ የተቃወሙት ብለዋል ጠቅላይ ሚኒስትሩ። አዎ አብዛኞቻችን የሕገመንግሥት ጥናት ባለሙያዎች አይደለንም። ነገር ግን ልክ እንደ ገዢው ፓርቲ የሕግ አማካሪዎች አሉን። የያዝነውም አቋም የባለሙያዎችን ምክር ሰምተን የሀገሪቷን ነባራዊ ሁኔታ እና የድርጅቶቻችንን ፖሊሲ አገናዝበን ነው። የውይይቱ ቀን አጀንዳ አስቀድሞ ቢነገረን ኖሮ እኛም እንደ ገዢው ፓርቲ የህግ አማካሪዎቻችንን ይዘን ለመምጣት ያስችለን ነበር። በነገራችን ላይ የሕግ ባለሙያዎች የተስማሙበትን ጉዳይ የፖለቲካ መሪዎች ለውይይት መቅረባቸው ስህተት ነው እንዳሉ ተደርጎ መቅርቡ ትክክል አይደለም። በዚህ ጉዳይ ላይ ባለፉት ሳምንታት በእውቅ የሕግ ባለሙያዎች ሰፊ ክርክር በማኅበራዊ ሚዲያ እና በጋዜጦች ሲካሄድ ከርሟል አሁንም ቀጥሏል። Addis Standard, Ethiopia-Insight, Addis Fortune, etc ማየት ይቻላል። ገዢው ፓርቲ ያቀረባቸው አራት አማራጮች ከመቅረባቸው በፊት ሰፊ ክርክር ሲካሄድባቸው ነበር። ሆኖም ግን በአንዱም ላይ ስምምነት አልተደረሰም። እኛም አስማሚ የሆነ አንቀጽ በሕገመንግሥቱ ስለሌለ የፖሊቲካ አመራሩ መግባባት አስፈላጊ ነው ያልነው ለዚህ ነው። አይደለም ግልጽ እና አስገዳጅ ለሆነም የህገመንስት ቀውስ፤ የሀገራችንን ፖሊቲካ ሁኔታ ባጠቃላይ ከአዙሪት ለማውጥት ሀገራዊ ውይይት እና ድርድር ወደር የለሽ አማራጭ ነው።
5) ጠቀላይ ሚኒስትሩ ደጋግመው ስልጣን ሀገመንስታዊ ባለሆነ መንገድ መያዝ ፈጽሞ የተከለከለ ነው ብልዋል ። ትክክል ነው። በተመሳሳይ መልኩ ህገመንስታዊ ባልሆነ አሰራር የስልጣን ጊዜን ማስረዘምም የተከለከለ ነው። ህገመንስቱ ምርጫን ስልማስተላለፍ እና የስልጣን ዘመንን ማራዘም ምንም ያለው ነገር በሌለበት በገዢው ፓርቲ በተሞሉ ምክርቤቶች ‘ህገመንስት አስተርጉሞ’ የስልጣን ዘመንን ማራዘም ኢሀገመንስታዊ ነው የምንለውም ለዚሁ ነው።
6) ጠቅላይ ሚኒስትሩ አሁን ያለው መንግስት ቅቡለንት ያለው ነው ሲሉ አንድ የዘነጉት ጉዳይ ያለ ይመስለኛል። ይሄውም ይህ ገዢ ፓርቲ ቅቡልነት ማጣት ብቻ ሳይሆን በህዝብ አመጽ ተሽነፎ፣ ቅቡልነት ማጣቱን አምኖ፤ ከንግዲህ እለወጣለሁ ሀገርምን ወደዲሞክራሲ አሻጋግራለሁ በሎ ቃል የገባ ነው። አሁን ያለው ፓርቲ ለ 27 አመታታ ህዝብን ያሰቃየ አምባገናዊ ‘ አሸባሪ’ መንግስት እንደነበር እኮ በግልጽ በፓርላማ የነገሩን እኝሁ ጠቅላይ ሚኒስትር ናቸው። ታዲያ ከዛ ወዲህ ምርጫ ተካሂዶ ነው አዲስ ቅቡልነት የተጎናጸፈው? አሁን ያሉን የፌደራል እና የክልል ምክርቤት አባላት እኮ የዛው ህዝቡ ብቻ ሳይሆን ጠቅላይ ሚኒስትሩም በማያሻማ መልኩ ቅቡልነት የነፈጉት ፓርቲ ተመረጮች ናቸው። ልድገመው ይህ ፓርቲ በተጨበረበረ ምርጫ በተመረጠ በወራት ውስጥ ህዝብ አምጾበት ለ4 አመታታ ከፍተኛ መስዋትነት ያስከፈለ ትግል ተሸንፎ፤ እጅ ጸጥቶ ከጊዜው ነበራዊ ሁኔታ አንጸር እስከ ምርጫው ድረስ በባለደራነት እንዲቀጥል የተፈቀደለት መንግስት ነው። ይህን ደግሞ ጠቅላይ ሚኒስቱን ጨምሮ ሌሎች ባለስልጣናት በተደጋግሚ ሲሉት የነበር ነው።
7) ጠቅላይ ሚኒስትሩ በመጨረሻ ላይ ስለ ወጣቶች ደም መፍሰስ እና መንግሥት አስፈላጊውን የኃይል እርምጃ እንደሚወስድ መግለፃቸው ምንም አይነት አግባብነት የሌለው እና አፍራሽ አባባል ነው። ለምንድነው የወጣቶች ደም መፍሰስ ጋ የሚኬዴው? ምንስ ሲሆን አሰቡት? የተጠየቀው ለተፈጠረው ቀውስ በውይይት እና ድርድር መፍትሔ እንፈልግ ነው። እንወያይ እንደራደር ማለት ከመቼ ወዲህ ነው የጦርነት ግብዣ የሆነው? ይህ አካሄድ ትችትን እና ክርክሩን ለማስቆም የተደረገ ማስፈራሪያ ከሆነም ትክክል አይደለም። ሊታረም ይገባል። አይሰራምም። ጠቅላይ ሚኒስትሩ የዲሞክራሲ እሴቶችን ማጎልበት አስፈላጊ እንደሆነ በአጽዕኖት ተናግረዋል። እነዚያን እሴቶች ማዳበሪይው ዋናው መንገድ በዜጎች እና አመራር መካከል የሚደረግ ትችት፣ ክርክር እና ድርድር ነው። ትችት እና ክርክርን ለማስቆም የሚደረግ ዛቻ እና ማስፈራሪያ እነዚያን የዲሞክራሲ እሴቶች ለማቀጨጭ እንጂ ለማጎልበት አይረዳም። ይህ ለውጥ ሺዎች ህይወታቸውን ገበረው ያስገኙት ወደ ተሻለ ነጻነት እና ዲሞክራሲ እንድነሸጋገር መሆኑን ሁሉም ለ አንዲት ሰኮንድ መርሳት የለበትም።
8) ፓርቲያቸው ሰፊ ቅቡልነት እንዳለው እና የሚቀጥለውን ምርጫ እንደሚያሸንፍ ጥርጥር የለውም ብለዋል። ከሆነ እሰየው ነው። እንደዚያ ዓይነት በራስ መተማመን ካለ የተቃዋሚ ፓርቲ አባላትን ማሰር፣ ማሳደድ፣ ማስፈራራት እና ማፈናቀልን ምን አመጣው? ነፃ እና ሰላማዊ በሆነ ምርጫ እንወዳደር፤ በዝረራ አሽንፉን እና ውጤቱን በፀጋ ተቀብለን እንደተቃዋሚ እንቀጥላለን። ምርጫው እስኪካሄድ ግን ምርጫውን በማስተላለፊያ እና የመንግሥትን የሥራ ዘመን ማራዘሚያ ጉዳይ ላይ አሁንም ተወያይተን መግባባት አለብን እንላለን።
Kaleessa Adaamaatti maaltu tahe seetan. Sirna awwaalaa Kabiir Huseen irratti argamuuf hedduun keenya deemne. Qondaalonni olaanoon heddu dursanii dhaqanii bakka qabatanii taa'an. Warri hafnes dhufnee teenye. Boodarra Lammaan dhufe. Namni ni dhufa jedhee eege hin jiru. Dhufuu isaas namni qalbifatee hubate muraasa ( hubadhaa hundi maaskii qaba addaan hin beekamu.)
Namoonni tartiibaan haasayuu eegalan. Namni gariin booyaa kuun gaddaan liqimfamee cal'isee dhaggeefata. Jidduudhaan abbaan waltajjii geggeessu namni itti aanee haasayu Lam... jedhee osoo hin fixin, stadiyoomiin harka dhayamuufi sagalee fooricuun guutamee dhaabachuu dide. Lammaan osoma ummanni harka dhahee maqaa isaa yaamuu haasaa eegale. Miirri ummataa kanuma addaa ture. Ergaan wanti ummanni godhee sun warra achi turre hundaaf ifa ture. Jaalallifi kabajni Lammaaf qaban gadda isaan irraanfachiise. Sanuma keessas ergaa cimaa dabarfatan, Kan sabaaf oole, kan saba kabajeefi qabsoof gumaache ummanni hin irraanfatu. Oromoon galata hin nyaatu. Dhaamsi ummanni achitti dabarfate tana caalti. Ummata ajaa'ibaati.Nu hundu achittuu hubanne. Uggurri miidiyaas kanarraa dhalate. Namni sabaaf haqaan hojjate miidiyaa irraa dhabamus onnee ummataa keessa akka jiru kaleessa ifatti agarre.
Warri har'a isinitti fakkaatee karaarraa gortan ummata kanarraa waa baradhaa. Hoggansi dogongoruu mala. Ummanni garuu haqarraa hin goru. Nama daandii sirrii irra jiru osoo ittuu hin himamin beeka.
Nagaan Bulaa
ከመስከረም በኋላ ትግራይን ማን ያስተዳድራታል ብሎ ይጠይቃል ብልጽግና ፓርቲ ትግራይ ቅርንጫፍ። ጥሩ ጥያቄ ነው። በተመሳሳይ መልኩ ኦሮሚያን፣ ሶማሌን፣ ደቡብን ወዘተ እንዲሁም ፈዴራሉን ማን ያስተዳድራል? በህገመንግስቱ ውስጥ መልስ የሌለው ጉዳይ ነው። በዚህ ጽሁፍ ውስጥ ከመስከረም በኋላ ህውሀት ትግራይን ለማስተዳደር አይችልም፣ የሞግዚት መንግስት መቋቋም አለበት ተብሏል። በትግራይ የህውሀት አገዛዝ ካበቃለት በሌሎች ክልሎች እና ፌደራልም የህውሃት የቀድሞ የጥምረት ባልደረባ ፓርቲዎች አገዛዝም ያበቃለታል። የገዢው ፓርቲ አቋም የተምታታ እና ሀገር አፍራሽ ነው የምንለውም ለዚህ ነው። ለዚሁ ነው መፍትሄው ፓርቲዎች ( ህውሃት እና ብልጽጋናን ጨምሮ) ተደራድረው መግባባት ነው የምንለው።
Obbo Leencoo Lataa reefu gaafadheen jira. Dhaabni ADO jedhamu isaan hundeessanii hogganaa turan amma akka hin jirreefi qaama maqaa kanaan har'a ibsa baase akka hin beekne natti himaniiru.
Bilxiginnaan har'a maqaa paartilee lubbuun hin jirreen ibsa baafte, boru ammoo namoota lubbuun hin jirre qaadhimaa gootee filannoof dhiheessuu malti.
Dhiheenyuma kana Pirazidantiin Naayjeeriyaa nama lubbuun hin jirreef aangoo olaanaa kennee addunyaa ajaa'ibsiisee ture 🙂
Jarana waan heera mootummaa irratti hin barraayin hiikunis ta'ee paartilee lubbuun hin jirre ibsa baasisuun fala miti. Falli jiru gadi taa'aniin mormitoota waliin haasayanii waliigaluudha.
Jawar Mohammed
Adeeroo Shantam Shubbisaa waliin afxirre. Qeerroon Ganamaa
======•======
Moggaan lameen diimtuu
Magariisaan jidduu
Handhurti isii urjii
Madanni isii hedduu
Alaabaa dhabuun fafaa
Namummaanis iru'uu
Nu Alaabaa ni qabna
Kha akka aduuti haga'uu
Gameeysa duulu qabnaa
Goota Qabsoo dharra’uu
Lollee falmikn ol qabnaa
kumaa kumninuu haa du'uu
Marxifadhaa ka’aa
Gabrummaa haahaftu
Lubbuun jijjirannaa
Bulisummaa iftuu
=====
Hagayya 18:1968 Magaala
Muqdishoo makhusuu Soomaliattin
Walaliise.
Statement from Alliance for Multinational Democratic Federalism on the Constitutional Crisis
Key points
- The constitution does not have ways for extending election. Hence postponing election through constitutional interpretation is illegitimate. The solutions is:
- Political organizations should agree for the current executive to continue conducting day to day activity as care taker government for no longer than 1 year with limited power. It shall not have the power to write new laws or change existing ones . Election to be held no longer than May, 2021.
- Opposition to be included in key government institutions such as National Security, Foreign Affairs etc
- A Commission for National Consensus should be established to facilitate dialogue in order to solve outstanding contradictions.
Suuraan reefu maxxanse sun haala keessa jiru sirritti ibsa. Gaafii Finfinneetu jijjiirama kana fidee warra amma Balaxxaggde tana angotti baase. Gaafii kana osoo oollee hin bulle deebifna jette. Garuu har'a gaafiin Finfinnee deebi'uun hafee kaampaaniin maqaa jecha Oromoo qabuuyyuu hojjachuun sodaachisaa ta'ee irraa haqama!!
Post A Comment:
0 comments: